Hoofdorgel Koororgel Kistorgel Organist Concerten MarktConcerten Beiaard Muziek Kerk Orgelkring Info
Vrijthof 33
5081 CB Hilvarenbeek
Locatie op google/maps
Orgelgeschiedenis
De Petruskerk heeft in de protestantse periode vanaf 1648 geen orgel gehad. Toen de kerk in 1798 weer katholiek werd kwam er een orgel van een onbekende bouwer, waarschijnlijk uit de schuurkerk.
In 1816 werd dit orgel voor 150 gulden verkocht aan de Hervormde Kerk in Oisterwijk waar het nog steeds staat. In datzelfde jaar werd Bernard van Hirtum organist van de Petruskerk en zou dat 50 jaar blijven. In het kerkarchief staat dat er ook in 1816 “een oud orgel vereerd aan de kerk” werd. Het instrument waarvan de maker en de plaats van herkomst niet bekend zijn, bezat twaalf registers. Bernard van Hirtum herstelde het instrument en voorzag het voor 720 gulden van een nieuwe kas.
Tot 1839 werd er van een orkest gebruik gemaakt voor de kerkmuziek, maar na 1839 werd alleen nog het orgel gebruikt.
Het Bernard van Hirtum-orgel (1840)
Op 1 maart 1838 tekenden pastoor M. van Asten en Bernard van Hirtum een contract voor de bouw van ‘een nuewe Orgel bestaande als Manuaal Posetief en vrij Pedaal‘ voor 4000 gulden. Het oude orgel was middels in een advertentie te koop aangeboden en ging in 1839 voor 600 gulden naar het Groot-Semenarie in Haaren.
Bernard Petrus van Hirtum startte de bouw van zijn grootste instrument in 1840, in mei 1841 waren de kas en het Positief gereed. Hij leverde het in 1843 compleet op. Het is zijn enige instrument met vrij Pedaal. Hij verzorgt het onderhoud van dit orgel nagenoeg tot aan zijn dood in 1878. Zijn knecht en opvolger Anthony Vingerhoets voert in 1877 kleine herstelwerkzaamheden uit en verandert de toonhoogte en intonatie. Een aantal jaren later vervangt hij de Cimbel van het Hoofdwerk door een Vox Humana 8′. Op het Onderpositief vervangt hij de Quint B 1 1/2′ en de Sexquialter D door een Flûte harmonique B/D 8′.
Frontopbouw
De opbouw van de hoofdkas is elfdelig met een zeer hoge, ingesnoerde, onderkas. Tussen de onderkas en het front bevindt zich een opvallend brede lijst die met de torens meebuigt. De middenpartij van de hoofdkas is voor Van Hirtum atypisch. Zij wordt geflankeerd door twee brede vlakke velden met het bij Van Hirtum gebruikelijke labiumverloop. Ook de verdere opbouw past in dit beeld. Zeer opvallend is echter de sobere, strakke decoratie. Het enige uitbundige aan de decoratie zijn in feite de vleugelstukken met een aan een ketting opgehangen draperie waaraan tal van muziekinstrumenten zijn bevestigd. Het in 1969 gereconstrueerde onderpositief is vijfdelig met een verlaagde middentoren. Fraai is de profilering van de torenkappen. De beelden op de hoofdkas werden in 1861 geplaatst; die van het Onderpositief pas in 1969.
1906 verplaatsing
In 1904/1905 wordt de kerk verbouwd door architect Caspar Franssen. Het stenen orgelbalkon wordt afgebroken en in 1906 wordt het orgel verplaatst naar de toren en een kwart slag gedraaid. De firma P.J. Vermeulen & Zn voert deze zeer ingrijpende verbouwing uit. Daartoe wordt de hoofdkas versmald en het front van het Onderpositief verwijderd. De onderkas wordt 180 graden gedraaid zodat de klaviatuur aan de voorzijde terecht komt. Zeer waarschijnlijk werden ook enkele registers vervangen. In 1919 worden de vier spaanbalgen vervangen door een magazijnbalg en worden de toonhoogte en intonatie gewijzigd. In 1925 wordt een windmotor geplaatst. Enige tijd daarna worden alle tongwerken verwijderd en opgeslagen. In 1945/46 vervangt men het kistpedaal door een ´normaal´ pedaalklavier en wordt de Bazuin 16′ vervangen door een Octaaf 2′. Oude onderdelen worden bewaard op de zolder van het parochiehuis.
1969 restauratie/reconstructie
In 1969 voert de firma Gebr. Vermeulen een algehele restauratie/reconstructie uit. Daarbij wordt het orgel weer voor de toren op een galerij geplaatst waarbij de onderkas in de oorspronkelijke positie wordt gebracht. De in 1906 verwijderde zijvelden van de hoofdkas en het front van het onderpositief worden gereconstrueerd. Verder vervangt men de magazijnbalg door twee nieuwe spaanbalgen en wordt het oorspronkelijke kistpedaal herplaatst. De dispositie wordt hersteld waarbij de originele tongwerken worden herplaatst en de ontbrekende registers gereconstrueerd. De frontpijpen worden van tinfolie voorzien en de toonhoogte wordt verlaagd tot de waarschijnlijk oorspronkelijke a = 415 Hz.
1990 werkzaamheden
Na een restauratie van de kerktoren voert In 1990 voert de firma Vermeulen schoonmaak- en herstelwerkzaamheden uit waarbij de balgen dichter bij het orgel worden geplaatst. Vijf jaar later worden de frontpijpen hersteld.
2005 herstellingen en herintonatie
In 2005 voert orgelmaker Hans van Rossum ingrijpende herstelwerkzaamheden aan windvoorziening en pijpwerk uit. In overleg met adviseurs en organist wordt de oorspronkelijke toonhoogte hersteld en vindt een herintonatie plaats op een lagere winddruk. Daarbij wordt tevens gekozen voor een stemming volgens Valotti.
Bij deze restauratiewerkzaamheden zijn de beelden van het Onderpositief verwijderd waarvan de twee grootste naar de hoofdkas zijn verplaatst.
Organist Ad van Sleuwen nam op 18 december 2005 het gerestaureerde van Hirtum-orgel in de parochiekerk van Sint-Petruskerk te Hilvarenbeek met een concert weer in gebruik.
Lees hier een uitgebreid verslag van deze restauratie.
Het typische Van Hirtum-kistpedaal: ‘de verheven toetsen belegt met rood Koper de platte toetsen met Geel Koper’.
In Hilvarenbeek is de pedaalomvang C-c’
Restauratie 2015
Meteen na Pasen 2015 werd begonnen met de ontmanteling van het orgel door orgelmaker Hans van Rossum en zijn twee medewerkers. Hij was ook degene die in 2005 het complete pijpwerk restaureerde en alle pijpwerk daarbij verlengde. Ook werd de oorspronkelijke toonhoogte hersteld op een lagere winddruk. Het orgel zat een hele toon lager dan instrumenten overal elders in de wereld. Hoe en waarom zal altijd een raadsel blijven.
Deze restauratie was hard nodig want het speelde zwaar, rammelde, er waren lekkages en het leer vertoonde scheuren.
Tien jaar geleden is de klank van het orgel aangepakt, nu de volledige technische restauratie. Zo is het vilt, dat slijt- en vochtgevoelig is, van alle draaipunten in de mechanieken vervangen door messing in hout. De klavieren zijn ook gerestaureerd. De loden conducten zijn grotendeels vernieuwd.
Nieuw is ook de gereconstrueerde balgenstoel met vier spaanbalgen. De windvoorziening kan nu ook zonder elektromotor gebeuren en het kanaal waar de wind het orgel in wordt geblazen, zit weer op zijn oorspronkelijke plaats.
Het orgel is nu weer exact zoals Van Hirtum het in 1840 heeft gebouwd.
Voor organist Ad van Sleuwen lonkt de verbeterde muzikale kwaliteit en het speelgemak. Het orgel zal veel soepeler en lichter te bespelen zijn en door de vier windbalgen is de klank voller.
Gerrit Janssen, 10 december 2015
Dispositie 2015
| Hoofdwerk | Onderpositief |
| Bourdon 16′ Praestant 8′ Holpijp 8′ Viooldigambas 8′ Octav 4′ Gemshoorn 4′ Fluit 4′ Quintfluit 3′ Superoctav 2′ Flageolet 1′ Mixtuur IV st Cimbel II st Cornet IV st Trompet B/D 8′ | Holpijp 8′ Flute travers D 8′ Bekfluit D 8′ Praestant 4′ Fluit 4′ Octav 2′ Waltfluit 2′ Quint B 1½’ Sexquialter D II st Fagot B 8′ Clarionet D 8′ ___________________ Pedaal Bourdon 16′ Praestant 8′ Octav 4′ Bazuin 16′ |
Manuaalkoppel.
Pedaalkoppel.
Tremulant.
Afluiting.
Ventil.
Winddruk: 63 mm wk.
Toonhoogte: a’ = 392 Hz.
Stemming: Valotti.
Bron o.a.: J.C. van Rossum; Peter van Dijk (red.), Het Historische Orgel in Nederland ca 1840-1849. Amsterdam, 2002, 157-160.
Restauratie 2021
Terug van vakantie zag organist Ad van Sleuwen dat de balustrade waarop het orgel staat los was gekomen van de muur. Het orgel was aan het verzakken.
De oorzaak van de verzakking werd aanvankelijk gezocht in de reconstructie van de spaanbalgen, hierdoor moest in 2015 het orgel vijftig centimeter naar voren geplaatst worden. De toestand verslechterde, de balustrade kwam steeds verder los van de muur, de naden van de orgelkas gingen openstaan, de deuren gingen klemmen en om het instrument spelend te houden moest de mechaniek steeds meer bijgeregeld worden.
Er werd besloten om te kijken naar de staat van de stalen kolommen in de grond; daartoe werden de gemarmerde houten omhulsels verwijderd. Een stalen kolom bleek door het vocht in de bodem zodanig geoxideerd en verrot te zijn dat het orgel aan één kant vier centimeter is gaan zakken. Bij controle van de andere kolom bleek dat die ook een begin van oxidatie vertoonde.
Het orgel is met ‘stempels’ hydraulisch vijf centimeter omhoog geduwd, om zo de mogelijkheid te creëren om de stalen kolommen door te zagen en er nieuwe stukken tussen te zetten. Deze zijn aan de onderkant behandeld met menie en er is een pvc-mantel omheen geplaatst.
Door deze werkzaamheden onder de deskundige leiding van bouwkundige Leo Lamers, staat het Van Hirtum-orgel weer horizontaal, sluiten de deuren weer en zijn de openstaande naden in de kas verdwenen. Orgelmakers Van Rossum hebben de mechaniek opnieuw afgeregeld zodat het orgel weer een aangenaam toucher heeft.
Vermeulen-koororgel (1969)
Foto René Troost
Dispositie
| Manuaal C-f”’ | Pedaal C-d’ |
| Bourdon 8′ Prestant 8′ Prestant 4′ Fluit 4′ Octaaf 2′ Mixtuur II-III sterk. | Subbas 16′ Pedaalkoppel |
Mechanische tractuur met sleeplade.
Klop-kistorgel (2017)
De kerk beschikt sinds 2017 over een kistorgel, nieuw gebouwd door Gerrit Klop uit Garderen. De dispositie is Gedekt 8′ en Fluit 4′. Beide registers zijn gedeeld in bas- en discant.
Organist
Organist van Hilvarenbeek is Ad van Sleuwen.
Concerten
Zaterdag 29 juni 2024
Orgeltocht Diessen-Hilvarenbeek
Vrijwillige bijdrage (inclusief nazit)
Ad van Sleuwen & Jac Peeters, orgel
Diessen – Sint-Willibrorduskerk
Aanvang 14:00 uur
Hilvarenbeek – Sint-Petruskerk
Aanvang 15:00 uur
Marktconcerten
Marktconcerten op alle donderdagen in juli en augustus van 2024.
Toegang gratis. Na afloop collecte.
Van 12.00 tot 12.30 uur.
Op het YouTube kanaal van Kerk-tv Hilvarenbeek zijn alle Markconcerten te volgen of terug te zien.
Donderdag 4 juli 2024
Ad van Sleuwen, orgel
“Nederlandse orgelmuziek uit de romantiek”
Donderdag 11 juli 2024
Anneke Mols, orgel
J.G. Walther en J.N. Hanff
Donderdag 18 juli 2024
Jos Moeke, orgel
J.S. Bach
Donderdag 25 juli 2024
Paul van der Heijden, orgel
J.S. Bach, C.Ph. E . Bach en J. Rutter
Donderdag 1 augustus 2024
Sjak Smulders, orgel
“Rond(-eau) Rameau”
Donderdag 8 augustus 2024
Ruud Verbunt, orgel
J.S. Bach, Andrea Luchesi, Michael Schütz, Vincenzo Petrali, A. Guilmant, David German, Cl. Balbastre en J.B. Maillochaud
Donderdag 15 augustus 2024
Jac Peeters, orgel m.m.v. Schola Becana
Gregoriaans, J. Frescobaldi, P. Cornet en J.F. Dandrieu
Donderdag 22 augustus 2024
Ad van Sleuwen, orgel
Belgische orgelmuziek uit de Romantiek
Donderdag 29 augustus 2024
Ad van Sleuwen, orgel Fien van Dingenen, blokfluit
Duitse muziek uit de Barok
Beiaard concerten
Sinds 1985 verzorgt de Stichting “DE BEEKSE BEIAARD” de zomerconcertserie in Hilvarenbeek, waarbij nationale en internationale beiaardiers de schitterende beiaard bespelen. De dorpsbeiaardier speelt tijdens de weekmarkt en tijdens speciale momenten, zoals de Dodenherdenking en het Driekoningen zingen. De verbeterde beiaard klinkt fantastisch en laat de vele luisteraars genieten van deze mooie klanken. Elk concert ontvangen we de beiaardier en begeleiden we hem naar boven. Na het concert praten we dan nog even na in een van de horecagelegenheden aan de Vrijthof. Zorg dat u op tijd een fijne plek uitzoekt om naar de beiaard te luisteren. Dat kan op de luisterplaats aan de noordzijde van de kerk, op een van de terrassen rond de Vrijthof of op een van de nieuwe banken op de Vrijthof.
beeksebeiaard.nl
Muziek
Brabants Orgelrijkdom VI ‘Drie Van Hirtum-orgels’ ‘BOF 201001’
J. L. Chr. Kittel (1732-1809) – Partita: Straf mich nicht in deinem Zorn
van de CD ‘Brabants Orgelrijkdom VI (gespeeld door Piet Groenendijk, 12 april 2010). Verkrijgbaar in de webshop.
Ad van Sleuwen (orgel) en Martien van Woerkum (flauto traverso).
CD met concerti van Telemann (traverso + orgel en orgel solo).
Telemann (1681-1767)
Concerts et Fantaisies:
Concert I TWV:D6 in D grt
Fantaisie TWV 33:34 in D grt
Concert IV TWV 42:e3 in e klt
Fantaisie TWV 33:21 in e klt
Concert VI TWV 42:a2 in a klt
Fantaisie TWV 33:19 in a klt
Concert V TWV 42:h2 in b klt
Fantaisie TWV 33:15 in b klt
Deze CD is verkrijgbaar à € 10,- bij Organisatie Stichting Erard.
Info: 013 5435762
YouTube
Op het YouTube kanaal van Kerk-tv Hilvarenbeek zijn alle Markconcerten te volgen of terug te zien.
29 september 2018, uitreiking onderscheidingen aan Ad van Sleuwen en Daan Manneke:
Klik hier (1:13:10)
Gespeeld door Reinier Korver:
Johann Sebastian Bach over het adventlied “Nun komm, der heiden Heiland” BWV 661 (5:56)
Dietrich Buxtehude: Durch Adams Fall ist ganz verderpt (6:53)
Johannes Brahms: O Haupt voll Blut und Wunden (4:46)
Dietrich Buxtehude: Komm, Heiliger Geist, Herre Gott (7:17)
Max Reger: Lobe den Herren, den mächtigen König (4:01)
Stichting Orgelkring Midden Brabant
Het bestuur van de stichting:
Hans Schaaf (voorzitter)
Jac Peeters (secretaris)
Gijs Vermeulen (penningmeester)
Rob Nederlof (stadsorganist)
De marktconcerten worden niet door deze Orgelkring georganiseerd.
Meer info kunt u vinden op de website: www.orgelkringmiddenbrabant.nl
De kerk
De oude naam was Sint-Petrus’ Bandenkerk.
Het is een ruime driebeukige laat-gotische kruiskerk, waarvan de voorgangster al rond 1157 tot kapittelkerk was verheven. Het huidige gebouw is het resultaat van een reeks opeenvolgende verbouwingen. Het schip is wellicht nog 14de eeuws, het koor 15de eeuws, de dwarsarmen waarschijnlijk uit 1520, een noorderzijbeuk uit 1557 onder een dak met het schip en een even hoge zuidbeuk, breder dan de middenbeuk, uit 1585. Deze is vergroot na de brand van 1583. De resten van een vermoedelijk 10de eeuwse kerk bevinden zich onder het schip. Bij de bouw is gebruik gemaakt van tuf- en bakstenen. Blinde spitsboogvensters in het middenschip geven aan dat er eerst sprake was van lage zijbeuken. De houten tongewelven zijn 17de eeuws.
De toren stamt uit de 15de eeuw en bestaat uit 40 meter bakstenen basis met daarop een 30 meter hoge eikenhouten spits uit 1620. In de derde geleding van de toren staat een houten klokkenstoel met drie luidklokken en een carillon. De oudste klok is in 1536 gegoten door Jasper Moer uit ‘s-Hertogenbosch. Deze klok wordt elke avond om 9.00 uur met de hand geluid ter herinnering het feit dat de bewoners van Westerwijk in 1390 hertogin Johanna van Brabant die van Brussel op weg was naar s-Hertogenbosch bevrijdden uit het drassige de Donk waarin ze was vastgeraakt. De toren is in 1990 gerestaureerd.
In het interieur vinden we het hoofdaltaar uit 1865 en een Sint-Sebastiaanaltaar uit ongeveer 1800. Verder twee koorbanken uit 1620, een rijk gebeeldhouwde preekstoel uit 1628 en twee barokke biechtstoelen uit de 18de eeuw. De twee koperen kroonluchters zijn 16de eeuws. Beeldhouwer Walter Pompe vervaardigde in 1729 de beelden van St. Joris en St. Sebastiaan. De ‘Christus op de koude steen’ stamt uit 1600. Een wandschildering uit de tweede helft van de 15de eeuws siert de torenmuur.
Info
Deze organisatie is vertegenwoordigd bij of lid van de Brabantse Orgelfederatie.
Fotografie: Wim van der Ros, Wijtse Rodenburg.
Laatste actualisatie: 21.06.2022