Schijndel – Heilige Servatiuskerk

Smits-orgel Pels & Van Leeuwen-koororgel Organisten Concerten Beiaard Muziek Kerk Stichting Info

Markt 17
5482 HL Schijndel
Locatie op Google Maps

Foto Ruud Severijns 2022

Het Smits-orgel (1852)


Foto’s orgel Wim van der Ros

Dit Smits-orgel is een rijksmonument, evenals het kerkgebouw. Orgelnummer 1343, monumentnummer van de kerk is 33568.


Schets door F.C. Smits (I) van het front. 

In 1852 leverde de firma Smits een drieklaviers orgel voor de Sint-Servatiuskerk in Schijndel voor 9565 gulden, zonder de kast die nog eens bijna 4055 guldens kostte. Deze bijzonder rijk uitgevoerde orgelkas is een werkstuk van Jacobus Beuijssen uit Boxmeer (zie verderop voor meer info). 

Het Schijndelse orgel is door de jaren heen vrijwel nooit gewijzigd. Het enige dat er aan werd veranderd was de toonhoogte: deze werd rond 1900 door Camille Loret een halve toon verhoogd. F.C. Smits II verhoogt de toonhoogte in 1902 naar a’= 435 Hz en vervangt de Klairon 4’ door een Euphone 16’.
In 1916 worden de spaanbalgen door een grote magazijnbalg vervangen.

In 1944 werd de kerk door oorlogshandelingen beschadigd. Ook het orgel was door granaatscherven getroffen. De restauratie van de kerk duurde na de oorlog tot 1955. Daarna werd in de jaren 1958/1959 het orgel gerestaureerd door Vermeulen uit Weert. Daarbij werden de handklavieren, pedaalklavier en mechanieken vernieuwd. Na deze restauratie werd het in gebruik genomen op 28 juni 1959 met een bespeling door Hub Houët, adviseur tijdens de restauratie.

Een restauratie vond plaats in 1995, en werd uitgevoerd door Pels & Van Leeuwen uit ‘s-Hertogenbosch. De toonhoogte is daarbij teruggebracht naar de oorspronkelijke. Veel pijpen zijn daartoe verlengd. Adviseur bij de restauratie was Hans van der Harst. Op 15 juni 1995 nam men het orgel weer in gebruik.

Een laatste aanpassing vond plaats in 2014, ook uitgevoerd door Pels & Van Leeuwen uit ‘s-Hertogenbosch. De windvoorziening was al lang niet ideaal, o.a. door lekkende en in 2012 opnieuw beleerde windkanelen. Daardoor was de winddruk niet meer goed. Er is een extra balg geplaatst vlak bij de motor, om de druk te reguleren. Na het plaatsen van deze balg was de druk bij elk werk precies 79 mm! Daarna is het orgel generaal gestemd. Het orgel is er erg op vooruit gegaan.

Het orgelfront
Tekst: Reinier Wakelkamp

Bij Koninklijk Besluit van 15 maart 1838, no 126 werd goedkeuring verleend voor de vergroting van de St.-Servatiuskerk te Schijndel voor de somma van 10.000 gulden. Aan de oude, in 1525 voltooide toren werd een nieuwe kerk gebouwd waarvoor de eerste steen werd gelegd op 15 april 1839. Op 7 augustus 1840 werd de nieuwe kerk door de bisschop, baron van Wyckersloot gewijd. In 1852 leverden F.C. Smits I en atelier F.J. Beuijssen een orgel voor de neogotische (!) kerk. Daarover vertelt het parochie-archief:‘In 1852 bouwde de heer Fr. C. Smits, orgelmaker te Reek, het orgel, zonder kast voor fl. 9565.-‘. De kast en het oksaal werden gemaakt door de heer Beuijssen te Boxmeer voor fl. 4054.96′. In datzelfde jaar voorzag Beuijssen het ontwerp van Smits voor het front te Aarle-Rixtel op ontwapenende wijze van schriftelijk commentaar en besluit: ‘…ik zal in kort bij u komen/ ik gaan na schijndel/ zal doen er werk/ over de balken en ribben zorg draagen/ ik ben klaar voor schijndel op te stellen Uwen oksaal en kast, ik groet UwE en heb de eer te zijn UwE Dienaar en Vriend J Beuijssen’

Het orgel te Schijndel werd een bijzonder project. Niet alleen door de omvang: een drieklaviers orgel met vrij pedaal en in totaal 40 stemmen, maar ook doordat het instrument gehuisvest werd in de eerste neogotische kast van het collectief. Het is verbazingwekkend hoe trefzeker de gotische skeletbouw en het (laat)gotische ornament naar oksaal en kast zijn vertaald. Bovendien is het opvallend hoezeer de opvattingen over gotiek van Smits I/Beuijssen verschillen of geevalueerd zijn ten opzichte van de opvattingen van de Brusselse architect Tieleman Franciscus Suys (1783 -1861) die het front ontwierp van het 21 jaar eerder door de broers Jonathan en Johan Bätz voor de Dom te Utrecht gebouwde orgel. 


Het drie-klaviersmanuaal van het orgel. 

 
Detail van de registerknoppen.

Dispositie

Manuaal I C-f”’ Bovenwerk
Bourdon 16′
Prestant 8′
Holpijp 8′
Prestant 4′
Roerfluit 4′
Quint 3′
Octaaf 2′
Cornet II st D
Mixtuur III st
Euphone 16′
Trompet 8′
Holpijp 8′
Viola di Gamba 8′
Prestant 4′
Gemshoorn 4′
Fiffaro 4′ D
Fluit 2′
Sesquialter II st
Basson 8′ B
Hautbois 8′ D
Vox Humana 8′

Tremulant
OnderpositiefPedaal C-c’
Bourdon 16′
Fluit Travers 8′ D
Salicionaal 8′
Roerfluit 8′
Prestant 4′
Octaaf 2′
Flageolet 1′
Trompet 8′
Harmonica 8′ D/B



Prestant 16′
Subbas 16
Octaaf 8′
Quint 6′
Prestant 4′
Bazuin 16′
Harmonica 16′
Trompet 8′
Klairon 4′
Cinck 2′


Koppelingen: 
Hoofdwerk – Onderpositief.
Hoofdwerk – Bovenwerk.
Pedaal – Onderpositief. 
Pedaal – Hoofdwerk.

Tractuur mechanische sleepladen. 
Toonhoogte a’= 415 Hz. 
Temperatuur evenredig zwevend.
Winddruk 79 mm. 

Vulstem samenstellingen:
Cornet II sterk discant (Hoofdwerk) c’: 4′ – 2 2/3′.
Mixtuur III sterk (Hoofdwerk) C: 2′ – 1 1/2′ – 1′. c: 2 2/3′ – 2′ – 1 1/3′. c’: 4′ – 2 2/3′ – 2′. c”: 5 1/3′ – 4′ – 2 2/3′.
Sesquialter II sterk (Bovenwerk) C: 2 2/3′ – 1 3/5′.

Zie ook de uitleg over het orgel op YouTube door Tommy van Doorn.

Pels & Van Leeuwen-koororgel (1998)



In 2013 sloten drie van de katholieke kerken in Schijndel hun deuren.  De Sint-Pauluskerk, de Onze Lieve Vrouw van den Rozenkrans (Boschweg) en Heilige Servatius in Wijbosch. Slechts de Sint-Servatiuskerk bleef voor de eredienst geopend.
Door de sluiting in 2013 van de Sint-Pauluskerk kwam het daar in 1998 door Pels & Van Leeuwen – als opus 950 – gebouwde orgel beschikbaar. Het werd daar op 24 december 1998 in gebruik genomen. De officiële inspeling had plaats in het voorjaar van 1999. Dit orgel werd overgeplaatst als koororgel naar de Sint-Servatiuskerk en kwam daar in plaats van het Verschueren-unit-koororgel (zie hieronder).
Het orgel met zijn mechanische sleepladen heeft een vrijstaande klaviatuur met terrassenindeling. Het groot-octaaf van de Viola 8 vt van het Positief is gecombineerd met die van de Bourdon 8 vt en de pedaal-Bourdon is een transmissie van die van het Hoofdwerk. Op het Hoofdwerk is een superkoppel beschikbaar.



In de Pauluskerk sloot de bovenlijn van de orgelkas precies aan tegen het ‘geluidsabsorberende’ plafond(zie de zwart-wit foto Pels & Van Leeuwen)
Het orgel werd hier in de Servatiuskerk qua intonatie aan de nieuwe ruimte aangepast, terwijl de kleur van de orgelkas door De Jongh Schildersbedrijf in zijn geheel is bijgewerkt. In deze nieuwe opstelling klinkt het orgel – mede dankzij de goede akoestiek – prachtig en is het een geweldige aanwinst voor de koorzang.
Het orgel werd op 5 mei 2016 feestelijk in gebruik genomen.

Dispositie

Hoofdwerk C-g”’ Positief
Bourdon 16′
Prestant 8′
Flûte Harmonique 8′
Bourdon 8′
Octaaf 4′
Quint 2 2/3′
Octaaf 2′
Trompet 8′
Bourdon’
Viola 8′
Flûte Octaviante 4′
Gemshoorn 2′
_________________________
Pedaal C-f’
Bourdon 16′
(transmissie van HW)

Koppelingen: 
HW – Pos.
Ped. – HW
Ped. – Pos. 
HW – HW 4 vt 
Speelhulpen:
Tremulant 
Calcant
Mechanische toets- en registertractuur met sleepladen. 
Temperatuur evenredig zwevend. 
Toonhoogte a¹ = 440 Hz. 
Winddruk 75 mm wk.





Verschueren-koororgel (van 1980 tot 2015)

Dit koororgel is een unit-orgel met drie basisregisters. Het werd in 1980 in de kerk geplaatst.
De kas is door parochianen opgesierd met panelen van oude biechtstoelen en de bekroningen van de kas zijn gemaakt door een houtsnijder uit het dorp.


Foto’s en info van het koororgel: Piet Bron (2000)

Dit orgel is in 2015 als gevolg van de fusie van de parochies en de sluiting van de Sint-Pauluskerk in Schijndel vervangen door het Pels & Van Leeuwen-koororgel uit die kerk. Het ligt thans in opslag en is te koop.

Dispositie

Manuaal I C-g”’ Bovenwerk. C-g”’
Bourdon 16′
Prestant 8′
Bourdon 8′
Octaaf 4′
Roerfluit 4′
Kwint 2 2/3′ 
Superoctaaf 2′







Roerfluit 8′
Prestant 4′
Fluit 4′
Woudfluit 2′
Larigot 1 1/3′
Cimbel II st
________________
Pedaal  C-f’
Subbas 16′
Gedekt 8′
Koraal 4′
Fluit 4′
Kwint 2 2/3′
Octaaf 2′

Koppeling: pedaalkoppel

Toetstractuur electrisch.
Registertractuur electrisch.
Windladen unit-laden.

Organisten

Vanaf 2022 is Tommy van Doorn namens de ‘Stichting Smitsorgel Heilige Servatiuskerk’ verbonden aan het Schijndelse Smits-orgel als concertorganist. Hij zal buiten de kerkdiensten het orgel met regelmaat laten horen en promoten.
Henk van Riel is vanaf 1 juni 2022 actief als kerkorganist voor de Heilige Michaëlparochie. In Schijndel is hij de vaste begeleider voor het Requiem- en Pauluskoor onder leiding van Rice Alessie.

Orgelconcerten en -bespelingen

De ‘Stichting Smitsorgel en Beiaard Schijndel’ organiseert een bijzondere reeks orgelconcerten op het monumentale Smits-orgel in de Heilige Servatiuskerk. Naast traditioneel klassieke orgelmuziek, is er ook ruimte voor meer experimentele of onorthodoxe concerten en bespelingen voor kinderen.
Aanvang van de concerten is 16:00 uur tenzij anders vermeld.
Alle concerten zijn gratis toegankelijk, wél wordt er na afloop een vrijwillige bijdrage gevraagd.

Zaterdag 9 september 2023
Nationale orgeldag: diverse orgelbespelingen

Zondag 10 september 2023
Willem Hörmann, orgel samen met Sep Otten, hoorn

Zondag 8 oktober 2023
Gerard Hopman en Frans Schoenmakers

Vrijdag 3 november 2023
Aanvang 20:00 uur
orgel-improvisaties met beeld en geluid

Beiaard

Met ingang van 1 oktober 2019 heeft de gemeente Meierijstad de organisatie en planning van de beiaardbespelingen toebedeeld aan de Stichting Smitsorgel en Beiaard Schijndel. De beiaard en de toren zijn eigendom van gemeente Meierijstad waar Schijndel onder valt. Van de gemeente ontvangt de Stichting een jaarlijkse subsidie voor beiaardbespelingen. Deze bespelingen worden afwisselend verricht door twee amateur beiaardiers en een professionele beiaardier. Iedere zaterdag tijdens de weekmarkt wordt het carillon van 14:00 – 15:00 uur bespeeld, de ene week door een amateur en de andere week door een professionele beiaardier.
Tommy van Doorn is de vaste beiaardier van Schijndel.

Muziek 

Geluidsfragmenten op het Smits-orgel van de Servatiuskerk gespeeld door Willem Hörmann:

‘Ach was soll ich Sunder machen’, J.S.Bach (1685-1750) BWV 770
‘Vom Himmel hoch da komm ich her’, F.W. Zachau

YouTube

Uitleg over het orgel door Tommy van Doorn.
Tommy van Doorn, adviseur van de Stichting Smitsorgel en Beiaard Schijndel, vertelt over de oprichting van de Stichting en demonstreert het orgel.


Stukken gespeeld door Willem Hörmann:

J.S. Bach: Partite diverse “Ach was soll ich Sünder machen?” BWV 770 (14:42)
J.S. Bach: Preludium en fuga in Es, BWV 552 (15:22)
Maurice Duruflé (1902 – 1986): Suite opus 5, Prélude – Sicilienne – Toccata (24:53)
Felix Mendelssohn Bartholdi: Andante with variations (5:41)

Stichting Smitsorgel en Beiaard Schijndel

11 september 2017 werd de ‘Stichting Smitsorgel Heilige Servatiuskerk’ opgericht en begin 2020 werd de naam gewijzigd in Stichting Smitsorgel en Beiaard Schijndel.
1.       De  Stichting heeft ten doel het genereren van financiële middelen om tegen redelijke vergoedingen orgel- en beiaardconcerten – uitgevoerd door professionele musici – te kunnen organiseren, met als hoofddoel voor beide instrumenten een breder draagvlak te creëren binnen Meierijstad en in het bijzonder binnen Schijndel. 
2.       In nauwe samenwerking met het parochiebestuur van de Heilige Michaël-parochie wil de stichting zich inspannen extra gelden te genereren welke dienen als aanvullende bijdragen ten behoeve van het groot onderhoud aan het Smitsorgel, dat eigendom is van de Rooms Katholieke parochie Heilige Michaël te Schijndel, in de hoop dat middels deze gezamenlijke financiële inspanningen het behoud van dit monumentale orgel voor de toekomst gewaarborgd blijft. 
3.       De beiaard, eigendom van de gemeente Meierijstad, is door de gemeente aan de stichting in beheer gegeven met als doel, naast het organiseren en financieren van beiaardbespelingen, dat de stichting de gemeente adviseert bij en tijdig op de hoogte stelt van noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden. De financiering van het onderhoud van het complete carillon komt volledig ten laste van de gemeente Meierijstad, de stichting heeft dienaangaande geen inspanningsverplichtingen.
4.       Het is de stichting geoorloofd activiteiten te ontwikkelen, of te ondernemen, die in de ruimste zin met één en ander verband houden, daartoe behoren en/of daartoe bevorderlijk kunnen zijn.
5.       De Stichting heeft niet ten doel het maken van winst.

Het bestuur:
Joost van der Werf – voorzitter
Maayke Verhagen – secretaris
Jan Buil – penningmeester
José Korsten-van Raaij – lid
Peter Smulders – lid

De stichting is ingeschreven in de K.v.K. te Utrecht onder nummer 69581894.

Correspondentieadres: 
Verhoevenlaan 46, 5481 KH Schijndel. 
Telefoonnummer: 06-51800399 
www.smitsorgelschijndel.nl

Deze organisatie is lid van de Brabantse Orgelfederatie.

De kerk 

De driebeukige neogotische kerk uit 1839-1841 (hier net voor een klein stukje zichtbaar achter de ‘glazen boerderij’ op de Markt) is gebouwd tegen de toren uit 1525. 
15 april 1839 werd de eerste steen gelegd. Met ondermeer het materiaal van de grotendeels afgebroken oude kerk bouwde men onder leiding van een staatsingenieur (vandaar de naam waterstaatskerk) en met staatssubsidie van fl. 10.000,= een nieuwe grotere kerk tegen de oude toren (15e eeuw).
In het najaar van 1944 werd de kerk zwaar beschadigd. Van deze oorlogsschade is de kerkruimte in 1947 hersteld en de toren, die onder monumentenzorg staat, in 1955. Toen zijn tegelijkertijd de koorbanken achter in de kerk weggenomen en is er een verbinding van de kerk met het luihuis onder de toren gekomen.
In 1970 is de Servatiuskerk o.l.v. architect P. Rooyakkers voorzien van een jeugdiger, modern interieur. Meer centraal werd een nieuw altaar geplaatst. Nieuwe banken werden hier omheen gezet. De preekstoel verhuisde van het midden van de kerk naar de andere zijde, vooraan in het oude priesterkoor. En de beelden werden van hun gipsen jas ontdaan. De zijaltaren verdwenen. Nu is er de rustige muur met sacristiedeur en een beeld in het midden van de niswand. In juli 1980 kwamen de laatste veranderingen: een koororgel en de verplaatsing van de doopvont vanuit het portaal. 
Met subsidie van het Cultuurfonds van de Provincie Noord-Brabant is in de periode 2009-2010 een restauratie aan het dak, het leiwerk, buitenschilderwerk en buitendeuren van het kerkgedeelte uitgevoerd. Ook het metselwerk, voegwerk en het timmerwerk met zalingen achter de klokken in de toren werd in deze periode gerestaureerd.

Het interieur bestaat onder andere uit een preekstoel met beeldengroep van eikenhout (met een prekende Johannes de Doper), deels Waterstaatsstijl, deels neogotisch van Hendrik Peeters Divoort uit Turnhout uit 1855. 
De zes houten beelden in het middenschip zijn van verschillende heiligen, gemaakt door J. Custers uit Eindhoven tussen 1904 en 1907.  


Foto’s interieur 2008 Wijtse Rodenburg

Het neogotische hoogaltaar van P. Cuypers uit 1858 is van zeer rijk bewerkt eikehout. 

In de kerk bevindt zich verder de grafzerk van de zeeheld Jan van Amstel (die onder Ruyter en Tromp aan vele zeeslagen deelnam) met een grafschrift van Vondel. Hij woonde in het huis ‘De Stenen Kamer’ en is in 1669 in Schijndel gestorven.  
In de toren hangt een kerkklok uit 1686 van een anonieme gieter (diameter 55 cm). 

www.michaelparochie.nl

Info

Laatste actualisatie van deze pagina: 10 september 2022