Sint-Oedenrode – Sint-Martinuskerk

Smits-orgel Verschueren-koororgel Concerten Muziek Kerk Stichting Smits-orgel Info

Kerkplein 47
5492 AN Sint-Oedenrode
Locatie op Google Maps

Het F.C. Smits-orgel (1839)


foto Bert Augustus 

Het orgel van de Martinuskerk in Sint-Oedenrode is een galant orgel. Dat zie je en dat hoor je. Het orgel heeft onmiskenbaar achttiende-eeuwse kenmerken, hoewel het in 1839 gemaakt is. En ofschoon de kerk waarvoor het orgel gemaakt is grotendeels niet meer bestaat, komt het in de huidige kerk volledig tot zijn recht. Dat hoor je en dat zie je.
De kas en de ornamentiek hebben een weelderig karakter. Bekijk bijvoorbeeld de klassieke elementen, de draperieën, de leeuwenkoppen, de bloemen- en vruchtenslingers, het acanthus bladwerk, de engelen, de muziekinstrumenten en natuurlijk alle spelers met midden boven Ceacilia aan het orgel. Samen met het orgel maken al die gebeeldhouwde figuren muziek.
Het orgel van Sint-Oedenrode staat bekend als een van de best bewaarde orgels gemaakt door de familie Smits uit Reek. Drie generaties bouwden in de 19de eeuw orgels in Noord Brabant. Andere – kleinere – bouwers in die periode en in die streek waren Vollebregt en Van Hirtum. Van de vroege en nog bestaande orgels van de eerste generatie Smits noemen we die van Gemert (1833), Deurne (1838), Sint-Oedenrode (1839), Boxtel (1842), Oirschot, voorheen ’s-Hertogenbosch, (1847), Rosmalen (1850), Schijndel (1852) en Aarle-Rixtel (1852). De eerste orgels werden evenals in Sint-Oedenrode (waar een zelfstandig pedaal werd voorbereid) voorzien van twee manualen en een aangehangen pedaal. Dat van Boxtel heeft drie manualen en dat van Den Bosch krijgt een zelfstandig pedaal. Het Rooms-katholicisme mag in de negentiende eeuw weer in het openbaar beleden worden en ten gevolge daarvan worden kerken aan de Katholieken teruggegeven, worden nieuwe kerken gebouwd en nieuwe orgels gemaakt. Het orgelbestand in Noord-Brabant is voor een groot deel afkomstig uit de negentiende eeuw.
Het orgel van Sint-Oedenrode heeft met zijn galante uitstraling dus laat achttiende-eeuwse trekken. Het is in zijn dispositie slank in tegenstelling tot instrumenten uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Toch is de algemene klankindruk breed maar wel bescheiden. Het is een echt orkest dat de kerkelijke orkestpraktijk van de achttiende en negentiende eeuw waardig kon vervangen.

Het werd in 1839 door Franciscus Cornelius Smits geplaatst in de in 1810 in gebruik genomen en aan Martinus toegewijde kerk. De Rooise timmerman G. Engels maakte de kas en het atelier J.B. Peeters in Antwerpen al het houtsnijwerk. Het orgel beschikte toen over twee klavieren en een aangehangen pedaal. De dispositie van de manualen is nu nog gelijk aan de oorspronkelijke. In het begin van de 20ste eeuw vervangt Frans Smits (II) de manualen, 75 frontpijpen en de Gamba. Onder leiding van de architect W. van Aalst wordt in 1915 de huidige kerk voltooid. Frans (III) restaureerde het orgel en plaatste het in de zuidbeuk naast het priesterkoor. 


Het orgel in de doorgang naar de middeleeuwse zuidbeuk.

Vlak na de Tweede Wereldoorlog wordt het orgel door de orgelmakers Vermeulen overgebracht naar de westzijde van de kerk, op de tribune boven de hoofdingang. Bij werkzaamheden in 1955, eveneens door Vermeulen, wordt op de plaats van de Basson een Kromhoorn 8’ geplaatst. In de tijd van de ‘beeldenstorm’ na het Tweede Vaticaans concilie verliest de kerk veel van haar interieur en wordt ook het orgel bedreigd, maar het komt die periode uiteindelijk ongeschonden door en eind jaren zestig ontstaan al plannen voor een restauratie. Maar pas wordt in de jaren negentig de kerk gerestaureerd.

In 2000 werd met de restauratie van het inmiddels vrijwel onbespeelbare orgel begonnen. De werkzaamheden werden naar het ontwerp en onder leiding van Frans Vermeulen door de orgelmakers Flentrop, Zaandam, uitgevoerd. Adviseur was drs. Jan Boogaarts. De oorspronkelijke manuaaldispostie werd hersteld: herstel van het Smitspijpwerk en nieuw maken van de registers Viola di Gamba en Basson van het positief. De manualen werden gereconstrueerd en er werd een zelfstandig pedaal met vijf registers gemaakt. Ook het pedaalklavier is nieuw. Voor de Præstant kon van frontpijpen gebruik gemaakt worden. De Bazuin werd gemaakt zoals die van Frans (I) Smits in het orgel in de St.-Luciakerk van Ravenstein.
Op Martinuszondag, 11 november, in 2002 werd dit galante orgel feestelijk in gebruik genomen.

Bert Augustus, organist titulair van het Smits-orgel

Dispositie

Hoofdwerk
(Manuaal II, Cf3):
Onderpositief
(Manuaal I, C-f3):
Præstant 8‘ 
(C-e1 in het front)
Bourdon 16′ B/D
(C-h hout)
Bourdon 8‘ 
(C-Fis hout)
Præstant 4′ 
(C-Fis 1905,

overige pijpen oud)
Roerfluit 4‘ B/D 
(C-Fis 1905,

overige pijpen oud)
Nazard 3′ D 
Octaaf 2′ 
Mixtuur II
Trompet 8′ B/D
Præstant 4′
(C-h in het front)
Holpijp 8‘ 
(C-H hout,

vervolg metaal)
Viola di Gamba 8′ 
(nieuw)
Fluit 4′ (C-f2 gedekt,
vervolg open)
Gemshoorn 2′
Sifflet 1′
Basson 8′ B/D
(nieuw)


Pedaal
(C-d1):
Subbas 16′
(hout, nieuw)
Præstant 8′ 
(C-Dis hout,
E-cis front,
vervolg op de lade;
nieuw met gebruikmaking
halve mantels
oude frontpijpen),
Fluit 8′ 
(nieuw)
Octaaf 4′ 
(nieuw)
Bazuin 16′
(doorslaand, nieuw). 

Manuaalkoppel Pedaalkoppel

Ventil. 














Winddruk: 72 mm water. 
Toonhoogte: a’ = 415 Hz.
Temperatuur: evenredig zwevend. 


De speeltafel

Het Verschueren-koororgel (1959)



Bouwjaar 1959. 
In maart 1960 werd met een bespeling door dhr. G. Dekker een nieuw orgel in gebruik genomen in de kapel van het Damiaancollege aan de Schijndelseweg te Sint-Oedenrode. Het is een orgel van de firma Verschueren met unitladen. Er zijn vier stamregisters (Bourdon 16′-8′-4′-2′, Prestant 8′-4′-2′, Kwint 2 2/3′-1 1/3′ en Terts 1 3/5′ discant), waarvan een dispositie met zestien registers is afgeleid. 
In 1971 als koororgel in de St.Martinuskerk in Sint-Oedenrode geplaatst: electrische tractuur, 6-6-5, geen koppels. 
Toonhoogte a’ = 440 Hz, stemming gelijkzwevend.

Dispositie

I OndermanuaalII Bovenmanuaal
Prestant 8
Roerfluit 8‘ 
Octaaf 4′ 
Fluit 4′ 
Kwint 2 2/3′
Octaaf 2′







Bourdon 8‘ 
Prestant 4′
Fluit 4′ 
Nachthoorn 2′
Larigot 1 1/3′
Sesquialter II st
_________________
Pedaal
Subbas 16′
Octaafbas 8′ 
Gedektbas 8′
Prestantbas 4′
Kwint 2 2/3′

Zomer-/inloopconcerten op zaterdag

Deze zomerconcerten zijn gratis toegankelijk, tenzij anders vermeld. Na afloop wordt een collecte gehouden bij de uitgang van de kerk.
Het streven is voor ieder concert een programma met toelichting beschikbaar te hebben.

Aanvang 15:30 uur (tot 16:30 uur).
Voor de concertprogramma’s raadpleeg: www.smitsorgel.nl


Zaterdag 6 juli 2024
Bart v. Dongen, orgel

Zaterdag 13 juli 2024
Jack Evers, orgel

Zaterdag 20 juli 2024
Jesse Bruul, orgel

Zaterdag 27 juli 2024
Toon IJzerman, orgel

Zaterdag 3 augustus 2024
Ton van Eck, orgel

Zaterdag 10 augustus 2024
Ina Boersma en Bert Augustus, orgel

Zaterdag 17 augustus 2024
Marc Schippers en Henrike v. Tuijl, orgel

Zaterdag 31 augustus 2024
Lieke Taks, orgel

Concert

Zaterdag 1 juni
Aanvang 15:30 uur
Presentatie Orgel
Henk Verhoef, orgel
Het Smitsorgel in de Martinuskerk onderging een groot onderhouds- en stembuurt. Naar aanleiding hiervan zal op 1 juni een aangepast concertprogramma het orgel als het ware opnieuw presenteren en voor het ‘voetlicht’ brengen.

Muziek

Opname van de Franse organist Marc Baumann (kathedraal Straatsburg), die op 18-11-2012 in Sint-Oedenrode een orgelconcert heeft gegeven:

Nicolas de Grigny (1672 -1703): Pange Lingua Fugue à 5

Twee geluidsfragmenten gespeeld door Kees van Houten op 17 mei 2004:

An Wasserflüssen Babylon BWV 653
Edvard Grieg (1843-1907) Anitra’s Tanz (uit Peer Gynt-Suite opus 46)

YouTube

Gespeeld door Willem Hörmann:
Johann Sebastian Bach: Allegro (deel 1) uit Triosonate V in C, BWV 529 (4:26)
Maurice Duruflé: Prélude sur l’Introït de L’Épiphanie (2:12)
L. Lefébure-Wély: Boléro de Concert (3:55)
Parafrase over Beatle-melodieën (7:54)

CD’s van het Smits-orgel van Sint-Oedenrode

2019: ‘Sonate all’Epistola’ Wolfgang A. Mozart 
door het Dutch Baroque Orchestra en de organisten: Gerard de Wit en Bert Augustus.

Muziek van Mozart voor orgel en orkest. 
Mozart’s Kerksonates en enkele van Mozarts orgelsolostukken waarin de organisten Bert Augustus en Gerard de Wit elkaar perfect aanvullen.  
De “Sonate all’epistola” (kerksonates), die Mozart tijdens vieringen in de Salzburger Dom uitvoerde, als organist samenspelend met een klein instrumentaal ensemble zijn vastgelegd op deze CD, door Gerard de Wit en de zijnen. 
Gerard de Wit is oprichter en artistiek leider van “Dutch Baroque Orchestra”. Deze zeer ambitieuze dirigent, organist en klavecinist was een leerling van onder anderen het echtpaar Ton Koopman en Tini Mathot. 

Mozart componeerde zijn zeventien kerksonates tussen 1772 en 1780. Het zijn korte stukken die bedoeld waren om tijdens de Eucharistieviering gespeeld te worden, tussen Epistel en Evangelie. De sonates waren kort, omdat de aartsbisschop niet wilde dat zijn kerkdiensten lang duurden. Drie sonates vragen een bezetting met hobo’s, hoorns, trompetten en pauken en de overige zijn voor orgel en strijkers, zonder altviolen. In acht sonates heeft het orgel de solopartij, in de overige fungeert het als begeleidingsinstrument. Geen van de kerksonates duurt langer dan vijf minuten. Mede daardoor zijn het prachtige, ook voor ongeoefende luisteraars zeer aantrekkelijke stukken. Men wordt getrakteerd op een variëteit aan klanken, van kamermuziek voor twee violen en continuo tot meer orkestrale stukken en een klein concert allegro voor orgel solo. 

Bert Augustus, campanoloog (klokkenkundige), natuurkundige, organist en beiaardier is sinds 2002  (naast vele andere activiteiten) vaste bespeler van het in 2001 gerestaureerde Smitsorgel in de Martinuskerk van Sint-Oedenrode. 

De CD opent met “Ein Orgelstück für eine Uhr” (oorspronkelijk dus geschreven voor een automatisch speelwerk) in een bewerking voor quatre mains op orgel door Gerard de Wit en Bert Augustus.  
De losse verkoopprijs van deze CD bedraagt € 12,50. 



2011: Lustrum CD opgenomen van het Smits-orgel door het Ensemble Severijn 

Bij gelegenheid van het 2de lustrum van de stichting, sinds de restauratie in 2001, werd een tweede CD opgenomen, uitgevoerd door het ensemble Severijn, nationaal en internationaal bekend: Tineke Steenbrink, orgel en Judith Steenbrink, barokviool. De CD is te koop voor € 17,50 exclusief verzendkosten. Te bestellen via email: smitsorgel@sintmartinusparochie.nl of telefonisch 0413- 47 55 73 (dhr. M. Jacobs) 

Georg Böhm (1661-1733): Präludium, Fuge, Postludium en Chaconne (Berlijns handschrift) in g-moll
1. Präludium 2:47 
2. Fuge 2:23  
3. Postludium 1:37 
4. Chaconne 3:51

Johann Heinrich Schmelzer (1623-1680) 
5. Sarabanda Variata 5:29 (Düben collectie)

Georg Böhm 
6. Vater unser im Himmelreich 4:23 (Staatsbibliotheek in Berlijn)

Henk Alkema (1944-2011)
7. Après la mort* 8:59

Georg Friedrich Händel (1685-1759):  
Sonate in g-moll Opus 1 nr 6
8. Andante Larghetto 1:49
9. Allegro 1:45
10. Adagio 0:48
11. Allegro 1:58 

Johann Sebastian Bach (1685-1750): 
Concerto in C-dur BWV 976
12. geen tempo aanduiding 4:01 
13. Largo 2:44 
14. Allegro 3:32

Georg Friedrich Händel: 
Sonate in F-dur Opus 1 nr12 
15. Adagio 2:42 
16. Allegro 3:05 
17. Largo 2:49 
18. Organo ad libitum: Adagio 
19. Allegro 2:23

Heinrich Ignaz Franz von Biber(?) (1644-1704) – Judith Steenbrink, viool
20. Ciacona 6:57 

De CD is opgenomen in 2011. 
Opname en montage: Jared Sacks
Productie en distributie: Stichting Smitsorgel H. Martinuskerk 


Brabants Orgelrijkdom II ‘Smits-orgels’
Het orgel is te beluisteren op de (uitverkochte) cd van de Brabantse orgelfederatie:
code ‘BOF 200803’.

Stichting Smits-orgel Sint-Oedenrode

Het lidmaatschap van de vriendenkring van het Smits-orgel Sint-Oedenrode kost € 25.00 per jaar. U krijgt dan alle informatie van concerten etc. per post thuisgestuurd en u steunt de Stichting Restauratie Smits-orgel. 
Informatie: informatie[at]smitsorgel.nl

Doel van de Stichting is:
1. Aanbieden van orgelmuziek en bevorderen van de belangstelling daarvoor door het organiseren van concerten, al of niet in samenwerking met andere muziekdisciplines. Jaarlijks worden 12 gratis concerten gegeven op het monumentale Smits-orgel van de Martinuskerk in Sint-Oedenrode.
2. Het verwerven van voldoende gelden om concerten te organiseren en bij te dragen in het dagelijks onderhoud van het monumentale Smitsorgel. Voor de programmering wordt de Stichting geadviseerd door een programmaraad, bestaande uit muziekkenners uit Sint-Oedenrode en omgeving. Bovendien wordt samengewerkt met het Roois Kultuur Kontakt.
Voor de financiering worden fondsen geworven bij ondernemingen in Sint-Oedenrode en is een Vriendenkring opgericht waar iedereen lid van kan worden. De jaarlijkse bijdrage bedraagt € 25,00.
Informatie: 0413 474980

Word lid van de Vriendenkring Smits-orgel
(Informatie achter in de kerk bij de organisatie van de zomercyclus.)
Maak € 25,00 over op rekening nr. 1982 20 227
Stichting Restauratie Smits-orgel, Sint-Oedenrode 
o.v.v. ‘lid vriendenkring’.


Website Smits-orgel: www.smitsorgel.nl 

Deze organisatie is vertegenwoordigd bij of lid van de Brabantse Orgelfederatie.

Het kerkgebouw

De Martinuskerk van Sint-Oedenrode staat op de plaats, waar in het begin van de 12de eeuw heer Arnold van Rode een Sint-Odakerk stichtte die binnen de grachten van de grafelijke burcht van Rode stond. De Odakerk was een bedevaartkerk, waar het gebeente van Sint-Oda vereerd werd. In de levensbeschrijving van Sint-Oda, opgetekend door kanunnik Godefridus van Rode, staat beschreven, dat bisschop Otbertus van Luik in 1103 het gebeente van Sint-Oda ter verering uit het graf kwam verheffen en in een reliekschrijn plaatste in de Sint-Odakerk. Een oorkonde uit 1207 handelt over kanunnik Theodoricus, een zoon van Heer Giselbert van Rode. Het kapittel van Sint-Oedenrode was een seculier kapittel, de kapittelheren bleven zelfstandig wonen, maar moesten wel gezamenlijk diensten verrichten in de Odakerk. De hertogen van Brabant, die rond 1230 in de rechten getreden waren van de Heren (graven) van Rode, hadden het benoemingsrecht van de kanunniken. In 1248 heeft Hertog Hendrik III bepaald, dat het pastoraat van de Martinuskerk te Eerschot (nu de knoptoren) kwam te vallen onder de deken van het Sint-Odakapittel.
Van de oude Sint-Odakerk is bekend dat ze in tufsteen was opgetrokken in Romaanse stijl. Ook weten we, dat ze aan het eind van de 15e eeuw ingrijpend is verbouwd. Zo werd er in 1498 een nieuw priesterkoor aangebouwd, maar dan in Gotische stijl. Dit “Oud Hoogkoor” is nu onderdeel van de kerk en is rijksmonument. Het is bij de bouw van de achtereenvolgende kerken op deze plaats steeds gehandhaafd.
Het kapittel van Rode verkreeg grote bezittingen o. a. de zogenaamde dekenstiende over geheel Sint-Oedenrode, in het jaar 1320 zelfs over het naburige Breugel, waarvan de parochiekerk eveneens onder het patronaat van het kapittel van Sint-Oda geplaatst was. De rijkdom van de kerk was haar behoud, want toen op 20 juli 1542 de beruchte Gelderse hoofdman, Maarten van Rossum, met voetknechten, ruiters en geschut – naar het leek – vriendschappelijk Rode binnentrok om er te overnachten, brandde hij de volgende ochtend het hele dorp plat, waarbij alleen de plundering van de Kapittelkerk kon worden voorkomen tegen betaling van 300 Rijnlandse guldens.

Tijdens de 80-jarige oorlog, die in 1568 begon, had het dorp veel te lijden van de doortrekkende legers. Het rampjaar voor Sint-Oedenrode was 1583, toen zowel de parochiekerk van Sint Martinus te Eerschot als de Kapittelkerk van Sint-Oda in de as werden gelegd. Bij die gelegenheid zijn ook bijna alle archieven verloren gegaan, die waren opgeborgen in het raadhuis, dat tegen de Odakerk aangebouwd was.
Evenals de Eerschotse kerk zal de kerk in het centrum van het dorp tijdens het 12-jarig bestand hersteld zijn. Bij de Vrede van Munster (1648) werd de katholieke eredienst verboden. In 1662 kregen de Roomsen toestemming een schuurkerk in te richten bij het slotje Emmaus. De beide Rooise kerken kwamen in gebruik bij het handjevol Hervormden, meest nieuwkomers, die door Den Haag aan baantjes werden geholpen. De Odakerk bleef tot 1741 ongebruikt leegstaan, dus bijna honderd jaar. Toen gingen de protestanten om beurten beide kerken gebruiken. Pas in 1759 waren er genoeg mannelijke leden om een hervormde kerkenraad te formeren. Honderdvijftig jaar lang bleef de achterstelling van de Roomsen voortduren tot de Fransen in 1794 kwamen.

Op 16 augustus 1801 stortte de Sint-Odatoren bij stil weer ’s nachts geheel in! Men besloot de kerk geheel te slopen en een nieuwe te bouwen. Alleen het Hoogkoor uit 1498 werd gespaard. De nieuwe kerk kwam in 1808 klaar. Men noemde ze niet meer Sint-Odakerk, immers het werd nu een parochiekerk en de patroon van de parochie was Sint-Martinus.

Deze Martinuskerk heeft ruim een eeuw dienst gedaan. Ze werd in 1912 gesloopt om plaats te maken voor de huidige Martinuskerk, ontworpen in neogotische stijl door architect W.Th. van Aalst en die in 1915 in gebruik werd genomen. Volgens de plannen zou rechts vooraan een hoge toren worden gebouwd. Het is er nooit van gekomen. Vandaar, dat het gebouw een onevenwichtige indruk maakt: een kolossaal gebouw met een kleine toren eraan. Precies andersom als de knoptoren in Eerschot. Daar zien we een klein kerkje tegen een grote toren. Opvallend is dat de kerk, in tegenstelling tot de Sint-Oda destijds, niet strikt is georiënteerd waardoor het oude koor onder een hoek op de kerk staat.

In september 1944 viel een bom op de kerk, waardoor alle gewelven vervangen moesten worden. De huidige Martinuskerk bezit diverse mooie beelden uit de vorige kerk. Op het kerkhof achter de kerk staat sinds 1934 een door Marinus Jan Granpré Molière ontworpen kapel, toegewijd aan de heilige Oda. De naam Sint-Oedenrode is met deze heilige verbonden.

In de jaren negentig de kerk gerestaureerd, en vervolgens wordt het interieur uit de inmiddels gesloten Hasseltse kerk van Tilburg voor de kerk verworven; alles mogelijk gemaakt met grote inzet vanuit de levendige parochiegemeenschap. Het kerkinterieur werd verrijkt met onder meer de huidige banken, de preekstoel en het Lijdensaltaar van het Bossche atelier Van de Geld. Zo ontstond samen met het nieuwe altaar met ornamenten van Niel Steenbergen en het koororgel een evenwichtig en voor de hedendaagse liturgie goed ingerichte neogotische Martinuskerk. 
In 2003 werden door de klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts aan de Odaklok (slagtoon a1) de Martinusklok (g1) en de Mariaklok (c2) toegevoegd en zo beschikt de kerk nu over een Gloriagelui dat met de hand geluid wordt. 

Info

Laatste actualisatie 25 maart 2020