Hoofdorgel Reil-koororgel Kistorgel Organisten Concerten Kerk
Kerkplein 1
5301EK Zaltbommel (Gelderland)
Locatie op Google Maps
Het Wolfferts-Heijneman-orgel (1786-1796)
1786 Andries Wolfferts uit Rotterdam bouwt het orgel voor de Grote of Sint-Maartenskerk;
1796 oplevering en goedkeuring van het orgel na verbetering en uitbreiding door de Nijmeegse orgelbouwer A.F.G. Heijneman.
Omstreeks 1805 oplevering van het binnenwerk door Abraham Meere en de kas door de Haagse architect-beeldhouwer J. Nieuwenhuyzen: een front in Louis XVI-stijl op een door Toscaanse zuilen gedragen oxaal.
In de 19de eeuw is het orgel in onderhoud geweest bij achtereenvolgens de orgelbouwers A. Meere, C.F.A. Naber, N.A. Naber, K.M. van Puffelen en J.F. Witte.
Circa 1850 wordt de gelijkzwevende temperatuur aangebracht.
1905 diverse aanpassingen w.o. verhoging van de stemming van 415 Hz tot 435 Hz (of in 1945?)
1945-47 enkele provisorische aanpassingen door J. de Koff tijdens herstel na demontage in de oorlog.
1978 uitgebreid restauratierapport door orgeladviseur Klaas Bolt.
1982-1986 restauratie door Orgelbouwer Bas Blank uit Herwijnen met als belangrijkste werkzaamheden: herstel van de oorspronkelijke toonhoogte door het verlengen van de aangetaste pijpen, verbetering van de winddruk en andere technische aspecten en uiteraard herstel van de oorspronkelijke dispositie, met behoud van Naber’s Viola di Gamba.
Onderaanzicht van de hoofdkas
Sinds medio 90-er jaren is het orgel in onderhoud bij J.C. (Hans) van Rossum te Andel. De gelijkzwevende stemming is aangepast in Neidhardt-stemming.
Het instrument kenmerkt zich door een ingetogen, niet scherp omlijnde labialenklank met sterk uitkomende stemmen – waaronder de tongwerken – mede ten dienste van de begeleiding van de gemeentezang. Het orgel is te typeren als classicistisch, in zekere zin reeds de 19de eeuw aankondigend, wanneer homofone en accoordmatige orkestrale klanken de voorkeur gaan genieten.
De windladen van het Hoofdwerk, het Bovenmanuaal en het Pedaal zijn nog van Wolfferts, die van het Rugpositief is van Heijneman.
Dispositie na de restauratie door Orgelbouwer Bas Blank in 1986:
| Hoofdmanuaal C-f³ | Rugpositief |
| Prestant 16′ Octaaf 8′ Bourdon 8′ Octaaf 4′ Fluyt 4′ Quint 3′ Octaaf 2′ Flageolet 2′ Sesquialter II st Mixtuur III-IV st Cornet V st (op register IV) Octaaf 4′ Fluyt 4′ D Trompet 16′ B/D Trompet 8′ B/D | Prestant 8′ Bourdon 16′ Flautraver 8′ D Bourdon 8′ Octaaf 2′ Mixtuur III-IV st B/D Flageolet 1′ Cornet IV D Dulciaan 8′ Tremulant |
| Bovenmanuaal | Pedaal C-d¹ |
| Prestant 8′ B/D Holpyp 8′ Gemshoorn 8′ Viola di Gamba 8′ B/D Fluyt 4′ Waldfluyt 2′ Carillon III st D Vox humana 8′ Fagot 8′ B/D Tremulant | Subbas 16′ Octaaf 8′ Octaaf 4′ Basuyn 16′ Trompet 8′ Clarino 4′ |
Koppelingen:
HW/RW (b/d)
HW/BW (b/d)
Ped/HW
Tractuur mechanische sleeplade.
Stemming a’ = 415 Hz volgens Neidhardt-stemming
Deze gegevens zijn ontleend aan ‘Het orgel van de Grote of Sint-Maartenskerk te Zaltbommel’, een uitgave van Stichting Sint Maarten te Zaltbommel, voorjaar 1986.
Reil-koororgel
Het koororgel is gebouwd door Orgelmakerij Gebr. Reil uit Heerde. Het werd in 1984 geplaatst in het pas gerestaureerde koor van de kerk.
Dispositie
| Hoofdmanuaal C-f³ | Rugpositief |
| Holpijp 8′ Fluit 4′ Octaaf 2′ | Quintadeen 8′ Fluit 4′ Sesquialter II _________________ Pedaal C-d¹ Gekoppeld aan manuaal I of II |
Kistorgel
Voor koorbegeleiding en continuo beschikt de kerk over een fraai kistorgel met één stevige Bourdon 8′ die voldoende draagkracht heeft om een flink koor te kunnen ondersteunen. Dit register is een copie uit het befaamde Teschemacher orgel te Oosterland-Wieringen. De maker is Hugo van Veen, de voormalige beheerder van de Sint-Maartenskerk.
Het orgel is te huur voor concerten en kan desgewenst in elke historische stemming worden gestemd bij toonhoogten op of rond a – 440 of 415 Hz. De klavier omvang is C – f³.
Organisten
Op 31 mei 2021 overleed Hugo Bakker, eerste organist van het Wolfferts-Heijneman-orgel van de Sint-Maartenskerk. De verslagenheid daarover is nog steeds groot. Hugo zelf popelde om weer live concerten te geven en mét hem wilden wij graag het orgel van de Sint Maarten weer voluit laten klinken. Hij was ook al jaren de drijvende kracht achter de orgelserie, nodigde organisten uit en hield ook contact over de meer praktische aspecten. We hebben, met instemming van zijn familie, besloten de serie wel te laten doorgaan, niet in het minst als eerbetoon aan hem omdat het zíjn plan is, het zíjn denkkracht en zíjn energie bevat. De organisten die vorig jaar zouden spelen, hebben hun medewerking toegezegd. Alleen André Knevel (Canada) komt niet vanwege de pandemiemaatregelen. Daarvoor kwam in de plaats een ‘in memoriam’ concert voor Hugo op 21 augustus 2021 door Wout van der Linden.
Concerten
Aanvang 20:00 uur, tenzij anders vermeld.
Toegangsprijs is €10,-, tot 30 jaar gratis.
Woensdag 14 juni 2023
Leendert Verduijn en Reinier Korver, orgel
presentatieconcert
Woensdag 28 juni 2023
Arjan Versluis, orgel
improvisatieconcert
Woensdag 12 juli 2023
Wout van der Linden en Leendert Verduijn, orgel
Woensdag 26 juli 2023
Francesca Ajossa, orgel
jong talent
Woensdag 9 augustus 2023
André Knevel, orgel
populaire orgelbespeling
Vrijdag 11 augustus 2023
Nathan Laube (VS), orgel
Woensdag 23 augustus 2023
Duo Virtuoso – Reinier Korver en Mark Brandwijk, orgel
Kerk
De Sint-Maartenskerk in Zaltbommel behoort tot de best bewaarde voorbeelden van de Nederrijnse late gotiek, een bouwstijl die voorkomt langs de Rijn, van het Duitse Xanten stroomafwaarts tot Zaltbommel. Het ontwerp is naar men aanneemt van de in Zaltbommel geboren Gisbert Schairt. Zowel toren als kerk zijn grotendeels in de 15e eeuw gebouwd. De omstreeks 1500 voltooide toren van de kerk steekt hoog boven de bebouwing van de stad uit en is al van verre zichtbaar. Hij is opgebouwd uit vijf geledingen en was aanvankelijk met een ca. 30 meter hoge gotische spits bekroond. Toen was hij ca. 100 meter hoog. Blikseminslagen veroorzaakten in 1538, 1545 en 1546 schade aan kerk en toren. De spits werd vervangen door een kleinere spits in renaissancestijl. Bliksem verwoestte in 1696 ook deze spits. Sindsdien heeft de toren geen spits meer.
De Sint-Maartenskerk heeft een basilicale opbouw, d.w.z. ze heeft een middenbeuk die hoger is dan de zijbeuken, zodat er een venstergang kon ontstaan. De buitenzijde is deels bekleed met tufsteen. Het koor is lager dan het schip en eenvoudiger van uitvoering. Op muren, gewelven en pijlers zijn middeleeuwse schilderingen zorgvuldig geconserveerd. De meeste van de ruim 50 schilderingen zijn zeer verfijnd uitgevoerd. Uniek zijn de scènes over de marteling van Sint-Christoffel en de legende van ‘de drie levende en de drie dode koningen’.
De grote magistraatsbank is rond 1595 samengesteld uit het van 1420/1425 daterende koorgestoelte. De oorspronkelijke koorbanken, destijds opgesteld in de koor- ruimte, dienden tot zitplaats van de kanunniken van het kapittel, dat van 1303 tot de Reformatie (1572) aan de kerk verbonden was. Het houtsnijwerk van de panelen aan de beide zijkanten behoort tot het oudste en fraaiste op dit gebied in ons land. De fraaie kansel stamt uit 1679. Het klankbord is later vergroot. Het doophek en de banken voor de ouderlingen en diakenen dateren uit het begin van de 17de eeuw.
De stenen doopvont uit 1534 is in de loop der tijd beschadigd en bevindt zich nu in de Van Rossumkapel. De oud- en nieuwtestamentische afbeeldingen daarop zijn nog steeds herkenbaar.
Van 1 mei tot 1 oktober is de kerk dagelijks van 13.30-16.30 uur te bezoeken, behalve op maandag. Van 1 oktober tot 1 mei (ook in de herfstvakantie) alleen geopend op zaterdag en zondag van 13.30-16.30 uur. M.u.v. januari en februari, dan is het gebouw gesloten. Ook is de kerk gesloten voor bezichtiging bij uitvaart, huwelijksdienst of ander kerkelijk gebruik.
http://maartenskerk.nl
Laatste actualisatie: 10 januari 2023