Helmond – Sint-Lambertuskerk

Robustelly-orgel Koororgel Kistorgel Organisten Concerten Zomercursus Muziek Kerk Orgelkring Info

Markt
5701 RK Helmond
Locatie op google/maps

Het Robustelly-orgel (1772)

In 2022 bestond het Robustelly-orgel 250 jaar. Reden om dit jubileum te vieren met een bijzonder programma. Zie de website van de Robustelly Society.

Het orgel van de Sint-Lambertuskerk te Helmond werd oorspronkelijk gebouwd voor de abdij van Averbode te België. De bouwer, Guillaume Robustelly, orgelmaker te Luik, leerling en opvolger van Jean-Baptiste le Picard, voltooide het instrument in 1772. Het imposante orgel had volgens het in Averbode bewaarde contract vier manualen, naar Frans voorbeeld ingedeeld: Positif, Grand Orgue, Echo en Recit. Het pedaal was, zoals bij vele orgels in België, aangehangen aan het Grand Orgue. 
Gedurende 25 jaren heeft het orgel dienst gedaan in de abdij. Dan wordt het klooster opgeheven, het orgel gedemonteerd en in kisten opgeslagen.

In 1822 koopt het kerkbestuur van de Sint-Lambertuskerk te Helmond het orgel aan. De plaatsing van het instrument in de middeleeuwse Sint-Lambertuskerk wordt opgedragen aan de Luikse orgelmaker Graindorge, die het plaatst op een nieuw oksaal. Tijdens deze werkzaamheden ondergaat het orgel slechts kleine wijzigingen. 

In de jaren 1856 -1861 wordt de oude kerk vervangen door een nieuw gebouw in neo-gotische stijl. Voor de overplaatsing en het herstel van het orgel valt de keuze op de Brabantse orgelmaker F.C. Smits. Tijdens deze operatie ondergaat het orgel een aantal wezenlijke veranderingen. Het echo-klavier en het Recit worden vervangen door een Borstwerk met een volledige klavieromvang: C-f”’. Door het verplaatsen van de laden van het Grand’ Orgue creëert Smits ruimte voor het toevoegen van een vrij pedaal. Dankzij de technische en artistieke kwaliteiten van Smits behoudt het instrument zijn monumentale waarde.

Kees van Houten aan het orgel.

In 1897 en 1929 wordt weer aan het orgel gewerkt, echter zonder grote gevolgen. Een ingrijpende restauratie vindt plaats in 1954, waarbij overigens het pijpwerk niet onherstelbaar door veranderingen wordt beschadigd. De windladen en de mechaniek blijven vrijwel onaangetast.

In 1971 wordt opnieuw een restauratieplan voor het Robustelly-orgelopgesteld. In 1974-1975 wordt deze restauratie uitgevoerd door de orgelmaker Verschueren te Heythuijsen. Uitgangspunt bij deze restauratie: het Grand’ Orgue en Positif terugbrengen naar de situatie van 1772, het borstwerk en het pedaal naar die van 1862.
De buitengewone bekwaamheid van de orgelmaker heeft ertoe geleid dat het Robustelly-orgel weer zijn oude luister en overweldigende pracht heeft.
Het orgel is opgenomen in de Unesco-lijst van cultuur-goederen.

De registerknoppen links en rechts van het manuaal. 

Dispositie

Koppel G.O.- Pos.
Koppel G.O.- Borstwerk
Koppel Ped.- G.O.
Koppel Ped.- Pos.
Tremblant

Het orgel heeft maar liefst twaalf tongwerken verdeeld over de drie manualen en het pedaal.




De tongwerken van het Hoofdwerk, overzicht van het pijpwerk op de Hoofdwerklade en enkele met koorboekpapier omwikkelde houten pijpen. 



Deel van de Cornet V sterk opstelling van het Hoofdwerk. 

De nog aanwezige traptreden van de windvoorziening in de toren achter het orgel.

Restauratie 2015-2016

Het befaamde orgel van Guillaume Robustelly dat sinds 1822 in de Sint-Lambertuskerk in Helmond staat, ging in de steigers voor een grote restauratie. Verschueren Orgelbouw geeft het hele orgel een grote schoonmaakbeurt en gaat een volledige restauratie verzorgen. Dankzij giften en subsidies van diverse particuliere fondsen, Rabobank, Gemeente Helmond en de Provincie Noord-Brabant werd het mogelijk om het bijna 250 jaar oude orgel in al zijn luister te herstellen. 
Het orgel is na de bouw in 1772 enkele keren eerder onder handen genomen; in 1862 bijvoorbeeld was het de Brabantse orgelmaker Smits die het oorspronkelijke instrument een aantal essentiële wijzigingen deed ondergaan. Daarna waren er restauraties in 1954, 1975-1976.
Het Robustelly-orgel is, zonder te overdrijven, één van de meest unieke instrumenten in Nederland. Eén van de meest bijzondere instrumenten van Nederland, omdat het gebouwd is in de Franse Barokstijl. In ons land bestaan maar weinig instrumenten in deze specifieke aanleg en doorgaans zijn deze orgels ook bescheidener van omvang.
Het Helmondse Robustelly-orgel is zo bijzonder vanwege de fraaie klank van de tongwerk-registers: het merendeel van alle tongwerkpijpen is authentiek, van Robustelly zelf. Daarnaast heeft het orgel zilverachtige en helder klinkende plena. Voeg daarbij de grote rijkdom aan vulstemmen, dan mag direct worden gesteld dat dit orgel een vooraanstaande plaats in het nationale orgelbezit inneemt.
De fenomenale en rijke klank wordt door beroepsmatige  en amateur-organisten gewaardeerd. Ook bij een breed publiek van muziekliefhebbers staat het orgel hoog aangeschreven. Het orgel heeft een internationale en nationale bekendheid. Een en ander is vooral ontstaan na de restauratie van 1976. Toen werd het instrument als geheel teruggebracht naar een situatie van 1772 en 1862.
Het instrument staat vanaf 1976  op de kaart en sindsdien is die bekendheid alleen maar toegenomen.
Het orgel is geworden tot een deel van het klinkende culturele erfgoed van ons land, van Helmond en van de parochie in het bijzonder. Een cultureel erfgoed waar we zorgvuldig mee om moeten blijven gaan.
De werkzaamheden, zoals uitgevoerd door Verschueren, in het kort:
In fases werden alle pijpen van het orgel verwijderd om schoongemaakt en hersteld te worden. De koppen werden ontdaan van de hier en daar aanwezige corrosie. 
Aan de tongen en lepels is veel aandacht geschonken, terwijl de stemkrukken verbeterde inkepingen kregen. De bekers van de grotere pijpen werden in verbeterde steunen geplaatst om verzakking te voorkomen. 



De drie klavieren zijn uitgenomen en volledig hersteld: de speling tussen de toetsen opgeheven en alle toetsen weer op lijn gebracht. 
Alle mechaniek is hersteld en opnieuw afgeregeld. Bovendien werd de tractuur zodanig hersteld dat deze geluidsarmer kan functioneren. 
Lekkages in de windkanalen zijn gerepareerd de scheuren in het hout hersteld.



In de windladen zijn daar waar nodig ventielen en pulpeten hersteld of vervangen. De verbindingen van koperdraad zijn kritisch op slijtage onderzocht.
Ook de grote balgen kregen een grote herstelbeurt. 
Aan de klank, de intonatie, zijn geen ingrijpende werkzaamheden uitgevoerd: correcties van kernen alsmede ook het beter afstemmen van het pijpwerk van 1976 op het oudere pijpenmateriaal behoorde ook tot de werkzaamheden. Een heel intensief werkproces dat maanden duurde. 
Adviseur bij de werkzaamheden was Roger van Dijk, Utrecht.
Op zondag 29 mei 2016 werd het orgel weer feestelijk in gebruik genomen, met verschillende concerten, presentaties en activiteiten.

Verschueren-unitorgel (1963)

Jan Vermulst (1925-1994) was een internationaal beroemd Helmonds componist en jarenlang koorleider van de Onze Lieve Vrouwe Kerk (thans Theater ’t Speelhuis). Hij had thuis een eigen pijporgel, een unit-orgel van Verschueren, gebouwd in 1963, opus 626. Na zijn overlijden heeft dit gestaan in De Schabbert. Nadat deze kerk in 2011 gesloten werd, lag het orgel opgeslagen. Met hulp van de ‘Stichting Jan Vermulst’ is het orgel gerestaureerd en geplaatst in het koor van de Lambertuskerk. Tijdens de restauratie in 2015 van het Robustelly-orgel deed het dienst bij de vieringen. Het wordt tevens gebruikt voor projecten van educatie en cultuur, ook rond activiteiten rond het werk van Jan Vermulst.

Dispositie

Manuaal I C-f”’	Manuaal II
Bourdon 16′ Prestant 8′ Roerfluit 8′ Octaaf 4′ Fluit 4′ Kwint 2 2/3′ Octaaf 2′ Sifflet 1′	Gemshoorn 8′ Bourdon 8′ Prestant 4′ Roerfluit 4′ Woudfluit 2′ Terts 1 3/5′ Larigot 1 1/3′ Septime 1 1/7′ Nachthoorn 1′ ___________________ Pedaal C-f’ Subbas 16′ Gedekt 8′ Koraalbas 4′ Fluitbas 4′ Kwint 2 2/3′ Prestant 2′

Toetstractuur en registertractuur electrisch. 
Unitlade.

Gerrit C. Klop-kistorgel

Dispositie
Gedekt 8′ (gedeeld), 
Roerfluit 4′ (gedeeld), 
Quint 2 2/3′ (discant), 
Fluit 2′ (gedeeld).

Manuaalomvang C-f”’, deling tussen h en c’
Toetstractuur en registertractuur mechanisch.
Sleeplade. 

Organist

Jan van de Laar (stadsorganist Helmond)

Marktbespeling 2023

Aanvang Marktbespelingen zijn om 11:00 uur
Toegang gratis
Jan van de Laar, orgel

Zaterdag 4 mei
Zaterdag 25 mei
Zaterdag 8 juni
Zaterdag 22 juni
Zaterdag 6 juli
Zaterdag 20 juli
Zaterdag 3 augustus
Zaterdag 17 augustus
Zaterdag 31 augustus
Zaterdag 14 september
Zaterdag 28 september

Advent- en Kerstbespeling

Aanvang Advent- en kerstbespeling zijn om 16:00 uur
Toegang gratis
Jan van de Laar, orgel

Zaterdag 7 december
Zaterdag 21 december

Concerten

Aanvang concerten 20:00 uur
Toegang € 10,-, tenzij anders vermeld

Woensdag 10 juli 2024
Paul De Maeyer (Gent), orgel
begeleiding van stomme film van Charlie Chaplin.

Woensdag 7 augustus 2024
Theo Jellema (Leeuwarden), orgel

Woensdag 4 september 2024
Arjen Leistra (Schiedam), orgel

Woensdag 2 oktober 2024
Slotconcert door Klaartje van Veldhoven, sopraan en Jan van de Laar (stadsorganist Helmond), orgel

Orgelserie “Jong talent”

Serie door studenten van Nederlandse conservatoria die in de eindfase van hun Masterstudie zijn, of hun studie zojuist hebben afgerond.

Aanvang 20:00 – 21:00 uur
Toegang € 5,-

Woensdag 26 juni
Michael Bennett

Woensdag 24 juli
Aryna Tsytlianok

Woensdag 21 augustus
Wibren Jonkers

Woensdag 18 september
Toon Ijzerman/ Poppeia Berden

Bespeel een monument in een monument

Op zaterdag 3 augustus en tijdens de Nationale Orgeldag op zaterdag 14 september zal er weer de gelegenheid zijn voor amateur-organisten, het orgel van Guillaume Robustelly te bespelen.

Onder het motto van “Bespeel een monument in een monument” worden daarvoor gedurende de dag weer tijdsblokken georganiseerd. Een kleine vergoeding zal van de spelers gevraagd worden.

Informatie en aanmelden:
info@robustelly-society-helmond.com
www.robustelly-society-helmond.com

Muziek

Bij de orgelexcursie van de Brabantse Orgelfederatie naar Lieshout en Helmond in oktober 2016 is een cd samengesteld. Deze cd bevat muziek op het Robustelly-orgel gespeeld door Jan van de Laar na de restauratie van 2016.

YouTube

Jan van de Laar, 1989:
Alexandre Boëly (3:00)

Dirco Oskam:
J.S. Bach: Erbarm dich mein, o Herre Gott (5:16)

Educatieprojecten

‘Robuuste Elly en kleine Jan’

Foto’s Wijtse Rodenburg 2010

In 2008 is het idee ontstaan om kinderen uit de groepen 6 t/m 8 een intense ontmoeting te bieden met de muziek, het orgel, en zijn plaats in de Lambertuskerk. Jaarlijks bezochten al diverse basisscholen de Lambertuskerk en haar beroemde Robustelly-orgel. Hierdoor is bij de initiatiefnemers (Jan van de Laar en Heleen Volman) het idee ontstaan voor uitgebreide kennismaking, bestaande uit een voorbereidende les, een orgeltheatervoorstelling en toegang tot de website met verwerkingsmateriaal in de vorm van een interactief computerspel. Dit uitgebreide programma moet er toe leiden dat het Robustelly-orgel onder de aandacht wordt gebracht van een nieuwe generatie publiek door een onvergetelijke kennismaking met dit instrument. Hierdoor kan ook de belangstelling voor dit instrument in de komende jaren worden verzekerd en kan dit project bijdragen tot het behoud van dit instrument in de toekomst. 



Voor dit project is samenwerking gezocht met diverse instanties, zoals de gemeente Helmond, Kunstkwartier Helmond en de Brabantse orgelfederatie, teneinde een zo breed mogelijk draagvlak voor dit project te krijgen. Voor de benodigde fondsen zijn bijdragen verkregen bij het BISK en de Stichting Cultureel Erfgoed Brabant en diverse andere sponsors.

‘De Flierefluiter’ 

Waar ‘Robuuste Elly en Kleine Jan’ voor kinderen in groep 6-8 is, is ‘De Flierefluiter’ speciaal voor de kinderen uit groepen 4-5. Het is een orgelsprookje over de altijd vrolijke Flierefluiter en een droevig meisje. Op enthousiaste wijze wordt het verhaal verteld, omgeven door mooie melodieën op het Robustelly orgel. Dit project loopt vanaf januari 2011.

Robustelly Society Helmond

Vanaf 1 februari 2014 is de organisatie van de (orgel)concerten in handen van de Stichting Robustelly Society Helmond. 
Er zal gestreefd worden naar samenwerking met andere organisaties op het gebied van orgel en orgelcultuur, op provinciaal, landelijk en interregionaal niveau. Het monitoren en stimuleren van het onderhoud en behoud van dit orgel als cultuur-historisch erfgoed van importantie, behoort eveneens tot de doelstellingen van de stichting. 
Naast de orgelserie zal de stichting zich bezig houden met de promotie van het Robustelly-orgel, en educatie in brede zin. Hieronder vallen bijvoorbeeld orgel-onderwijs in samenwerking met Kunstkwartier, workshops voor organisten en projecten voor jeugd en orgel. 
Het bestuur rekent op brede steun van ieder die zich met (orgel-) muziek en het zo belangrijke orgel van Guillaume Robustelly verbonden weet. Donaties en giften zijn daarom van harte welkom.

www.robustelly-society-helmond.com

De kerk

De constante in de geschiedenis van de Helmondse parochie is niet het kerkgebouw, maar de wijding van de kerk aan Sint Lambertus. In de loop der eeuwen hebben de erediensten plaats gevonden in minstens een drietal parochiekerken, terwijl in de tijd van het verbod op de rooms-katholieke eredienst werd uitgeweken naar ruimten bij particulieren in en rond Helmond. 
De oudst bekende parochiekerk lag buiten de stad nabij het middeleeuwse De Hage. In de jaren 1454-1456 zou deze kerk, waarvan geen afbeeldingen bekend zijn, vervangen worden door een kerk gelegen binnen de vesten van de stad ter hoogte van de huidige Lambertuskerk. Van deze eerste laat-gotische parochiekerk in Helmond zijn een aantal afbeeldingen bekend waarvan de oudste stamt uit het midden van de 16e eeuw. Het betrof een in baksteen opgetrokken driebeukige kerk met een betrekkelijk kort schip, een lichtbeuk die aan de buitenkant met blinde spaarvelden was versierd, een hoge dwarsbeuk en een even hoog koor. De bouwstijl was karakteristiek voor die in Oost-Brabant in de 15de eeuw. Het meest indrukwekkende onderdeel was de toren, een vlakopgaand bouwwerk dat aan de buitenzijde met blinde spaarvelden was verlevendigd.

In verband met de godsdiensttwisten en de politieke gebeurtenissen werden de katholieken na het sluiten van de vrede van Munster in 1648 gedwongen hun kerken te verlaten en af te staan aan de protestanten. Er werd daarom gebruik gemaakt van een kerkschuur die was gelegen in de Kerkstraat op de plaats van de tegenwoordige N.H.-kerk. Afbeeldingen van de Helmondse schuurkerk zijn niet bekend. Wel dat de kerk te klein is voor de 2100 parochianen, zodat dikwijls vele kerkgangers in de openlucht moeten blijven tijdens de dienst. Vergroting werd toegestaan en er mocht een orgel worden geplaatst omdat dit elders ook reeds veelvuldig was toegestaan. In 1805 kregen de katholieken weer de beschikking over hun oude Lambertuskerk. In 1808 werd de kerkschuur, inmiddels grotendeels ontmanteld, afgebroken om plaats te maken voor de bouw van een hervormde kerk.  

 
De oude kerk, begin 19de eeuw, aan de markt.
Gouache van Josephus Augustus en/of Mattheus Derk Knip.
Collectie Gemeentemuseum Helmond.

Eind 1855 begin 1856 werd door Theo Molkenboer uit Leiden een bouwplan ontworpen voor een van de eerste grote neogotische kerken van Nederland. Het ontwerp, dat overigens helaas niet bewaard is gebleven, is gebaseerd op een driebeukige kruisbasiliek met een kooromgang.  

  

De kerk werd in fasen gebouwd, terwijl gelijktijdig de oude kerk in stappen werd gesloopt. Het enige element, dat van de 15de-eeuwse kerk gehandhaafd bleef was de toren, die geheel ommanteld en aanzienlijk verhoogd werd. Op 16 juni 1859 deed de gemeente afstand van het eigendom van de toren onder voorwaarde dat klokken en uurwerk eigendom van de gemeente zouden blijven. Het klokkenspel is gemaakt door Alexius Julien te Lier, 1724, en afkomstig uit de abdij van Postel in België. 
De kerk was in 1861 gereed.

De kerk heeft houten kruisribgewelven en over de viering een in hout uitgevoerd stergewelf. 
De polychromie, meubilering en beglazing dateren uit de derde of vierde kwart van de 19de eeuw en zijn uitgevoerd volgens de inzichten van Pierre Cuypers. 

De altaren zijn uit 1877, de preekstoel is gesneden in barokstijl. 
In het torenportaal bevinden zich twee grafzerken uit 1626 en 1631. 

 
H.Cecilia met portatiefje in de hand en met haar blik op het grote orgel.


 
De heiligen Sint Oda en Sint Cunera in mozaiek.



Glas-in-lood raam aan de zuidzijde met de H.Theresia.

Info

Deze organisatie is lid van de Brabantse Orgelfederatie.

Laatste actualisatie 30 april 2020