De Jonge van Zwijnsbergenstraat 19
5268 ZA Helvoirt
Locatie op google/maps
Het orgel
foto 2005: Wijtse Rodenburg
1816-1834
Het orgel in de Nederlands Hervormde kerk te Helvoirt werd geschonken door Jhr. M. B. W. de Jonge van Zwijnsbergen en zijn echtgenote Jonkvrouwe Orth van Nijenrode, waarvan het huwelijk duurde van 1816 tot 1834. Het alliantiewapen onder de middentoren is van hen. In deze periode moet het orgel dus zijn gebouwd. Helaas is niet bekend wie de bouwer is geweest, aangezien elke correspondentie of overeenkomst ontbreekt. Dit is vaak het geval bij schenkingen.
1872
Waarschijnlijk is bij de verbouwing van de kerk in 1872 het orgel eveneens ingrijpend gewijzigd. Aan de hand van de nog zichtbare oorspronkelijke orgelgalerij, kan geconcludeerd worden, dat het originele orgel geconstrueerd was met de klaviatuur in de achterwand. Bij deze verbouwing is alleen het oorspronkelijke front bewaard gebleven. Daarachter is een geheel nieuw éénklaviers orgel gebouwd met aangehangen pedaal. De galerij werd verbreed en de klaviatuur kreeg een plaats in een der zijwanden. Tot voor enkele jaren was de maker van dit orgel ook onbekend. Vrijwel zeker kon in 1971 worden vastgesteld dat de bouwer van het in 1872 aangebrachte orgel K.M. van Puffelen uit Zaltbommel moet zijn geweest. De stukken over de verbouwing van 1872 ontbreken.
Na 1872 is het orgel vrij gaaf intact gebleven en werd alleen de Mixtuur vervangen door een Vox Celeste.
1971
Er werd een restauratie in 1971 uitgevoerd door de heer A. H. de Graaf, orgelbouwer uit Leusden. Deze heeft de oude dispositie van het orgel weer in ere hersteld. Hij was het ook, die tijdens een bezoek aan de kerk te Kapel-Avezaath een sterke overeenkomst van klaviatuur en binnenwerk van het orgel aantrof met die van het Helvoirtse orgel. Gelukkig was op het orgel daar nog het naamplaatje van de orgelbouwer, K.M. van Puffelen, nog aanwezig.
2013
In 2013 kreeg het orgel groot onderhoud en werd geheel schoongemaakt door Pels & Van Leeuwen Orgelbouwers uit ‘s-Hertogenbosch. De kas werd bij deze gelegenheid geheel opnieuw geschilderd door Gerard de Jongh uit Waardenburg.
Foto’s 2013: Gerard de Jongh.
Dispositie
| Manuaal | Pedaal C-d |
| Prestant 8′ Gamba 8′ Holpijp 8′ Octaaf 4′ Fluit 4′ Octaaf 2′ Mixtuur 2-3 st Euphone 8′ | Bourdon 16′ (later toegevoegd) Aangehangen |
Prestant 8′: C t/m E hout, vanaf F in het front
Gamba 8′: C t/m B in holpijp
Euphone 8′: doorslaand tongwerk met trechtervormige bekers, in de discant hobovorm.Concerten
Het aangehangen pedaal loopt van C tot d, over de gehele breedte van het manuaal. De toetsen liggen dus verder uit elkaar dan de Mechelse maatvoering.
Prestant 8′: C t/m E hout, vanaf F in het front
Gamba 8′: C t/m B in holpijp
Euphone 8′: doorslaand tongwerk met trechtervormige bekers, in de discant hobovorm.
Concerten
Een ‘Noten op de Noen’ concert bijwonen kan op de derde zondag van de maanden september tot en met mei.
Het zijn hoogwaardige concerten in uiteenlopende muziekstijlen: van kamermuziek tot jazz en van harmonie tot tango en andere ‘wereldmuziek’.
De concerten beginnen steeds om 12.15 uur duren tot circa 13.30 uur.
Het orgel speelt een enkele maal ook een rol bij deze aktiviteiten.
De concerten zijn gratis toegankelijk, een bijdrage wordt wel op prijs gesteld.
Concertprogramma, klik hier.
Stichting Noten op de Noen
Torenstraat 19
5268 AR Helvoirt
‘Noten op de Noen’ is een vrijwilligersorganisatie die al sinds 1970 concerten organiseert in de Oude Kerk te Helvoirt.
Het orgel speelt een enkele maal ook een rol bij deze aktiviteiten.
www.notenopdenoen.nl.
De kerk
De ‘Oude Kerk’ van Helvoirt wordt als kapel, die afhankelijk was van de kerk van Oisterwijk, in 1192 gebouwd. Van deze eerste kapel zijn tijdens de restauratie in 1967 en 1968 geen resten meer teruggevonden. Aangenomen wordt dat dit een houten kapel was.
In ± 1250 de bouw van een ronde koorsluiting.
Bij de restauratie van 1967werd een gedeelte van dit rondgesloten koor teruggevonden: het sloot waarschijnlijk aan op de houten kapel.
Spoedig na deze koorsluiting is men begonnen met de bouw van een drie-beukig basilikaal schip in romano-gotische stijl, dat weer aansloot aan het koor. Hiervan is in de huidige kerk nog veel te zien: nl. van het westen af de eerste twee kolommen met de aanzetten voor de lagere scheibogen en hoger, aan beide zijden restanten van spitsbogen en van spaarvelden; aan de zij-beukzijden, de dagkanten van rondbogige vensters. Rond deze bogen en op de kolommen zijn de oorspronkelijke schijnvoegen op een crème-kleurige bepleistering nog goed waarneembaar. Reconstructie wees uit dat we te doen hadden met een schip van vier traveeën.
De kerk wordt rond 1300 verheven tot parochiekerk en gewijd aan St. Nicolaas.
In ± 1325 wordt de noorder-zijbeuk verbreed en 100 jaar later begint men met de bouw van het huidige gotische koor met de bedoeling de hele kerk op dezelfde hoogte te verbouwen.
Spoedig na het gereedkomen van dit koor, wordt de huidige toren in ± 1470 gebouwd, vrijstaand van de kerk. Gelijktijdig wordt tegen het oostelijk gedeelte van de zuider-zijbeuk een kapel gebouwd.
Deze kapel was smaller dan die van nu. Dit is nog goed waar te nemen aan het transept en binnen, aan de vreemde zuid-westelijke vierings-kolom. In deze goede tijden voor Helvoirt, zo rond 1500 wordt breed tot een pseudo-basilikaal schip met dwarsschip maar ook het prachtige oxaal kon worden aangeschaft. Dit oxaal werd later (zie 1872) verkocht, maar dank zij een geslaagde foto-montage door G. J. Dukker van de Rijksdienst voor Monumentenzorg kan men zich een goed beeld vormen van het koor met het oxaal in die tijd.
Na deze verbouwingen krijgt de kerk de huidige vorm.
Het meest interessante onderdeel van het kerkgbouw is de kapconstructie. De kerk is n.l. overdekt met spitsbogige tongewelven in schip, koor en transept; de schenkels rustend op kraagstenen in de vorm van gebeeldhouwde houten koppen. De knooppunten met de gordingen zijn versierd met gesneden maskers en rozetten. De schildering in het gewelf van het koor dateert eveneens uit ca. 1500 en stelt ‘Het Laatste Oordeel’ voor; van andere schilderingen in de kerk kan men hier en daar nog resten zien.
In de roerige tijden van de 80-jarige oorlog en de Hervorming, die gepaard gaan met een economische recessie, ontkomt ook de Oude Kerk niet aan een plundering in 1580.
In 1617 wordt de kerk opnieuw ingewijd maar, nadat Staats-Brabant weer bij de Republiek der Verenigde Nederlanden was gekomen door de heroveringen op de Spanjaarden van Prins Frederik Hendrik, komt de kerk in handen van de Protestanten. De Protestantse gemeente laat in deze eeuw de prachtige eikenhouten preekstoel plaatsen.
Uit de 15de, 16de en 17de eeuw bevinden zich in de kerk nog enige grafzerken, één daarvan is die van Jhr. Corn. van Grevenbroeck, gestorven 6 juni 1669; naar hem is de straat genoemd waaraan de ingang van de ‘Oude Kerk’ zich bevindt.
In de 18e eeuw beperken de Protestanten zich tot onderhoud en de benodigde restauraties. In de zuider-zijbeuk worden grondige reparaties verricht: het jaartal 1732 in de kap van de zuid-beuk getuigt daarvan. Volgens een rapport van 1780 is het gewelf aan een reparatie toe; het jaartal 1782 in de staander van een voormalige dakruiter zou aanwijzing kunnen zijn dat de gerapporteerde reparaties werden uitgevoerd. Tevens bestaat er een tekening, gedateerd 1788, die gemaakt werd door landmeter H. Verhees.
Van 1710 – 1792 wordt de toren gebruikt als gemeentehuis en er wordt schepenrecht gehouden.
In de Napoleontische tijd, in 1809, wordt het kerkgebouw toegewezen aan de Katholieken, maar blijft in het bezit van de Hervormden.
Bij de nieuwe bestuurlijke organisatie van het Koninkrijk der Nederlanden in 1817 wordt de kerkpatroon, St. Nicolaas met gouden bisschopsstaf in de linkerhand afgebeeld op het gemeentewapen.
Tot 1843 blijft het kerkhof rond de kerk in gebruik.
Ds. Th. van Gogh, de vader van de beroemde Vincent, was van 1871 – 1875 predikant in Helvoirt. In deze ambtsperiode zijn er twee dingen met betrekking tot de kerk gebeurd: van zijn broer C. M. van Gogh, boekhandelaar te Amsterdam ontving Ds. van Gogh op 17 november 1872 een prachtige oude bijbel, die zich thans nog op de lezenaar van de preekstoel bevindt. In hetzelfde jaar 1872, werd evenwel, het mooiste kunstwerk dat de kerk bezat, t.w. het eikenhouten oxaal uit ca. 1500, verkocht aan Jhr. van den Bogaerde te Haaren voor f 400,-. Het bevindt zich thans in het Rijksmuseum te Amsterdam. Waarschijnlijk uit practische (het koor was overbodig) en financiële overwegingen ging men tot verkoop van het oxaal over, want in hetzelfde jaar begon men het koor te verbouwen tot kosterswoning. Toch bracht deze beslissing weer een geluk bij een ongeluk: dank zij de ingebouwde kosterswoning bleven de schildering ‘Het Laatste Oordeel’ en nog wat decoratieve versieringen bestaan; de rest van het gewelfbeschot werd er uitgehaald en door stucgewelf vervangen.
Tussen 1967 en 1969 worden toren en kerk gerestaureerd onder leiding van het architectenbureau J. de Wilde uit Breda en de uitvoering ervan werd verricht door het aannemingsbedrijf Nico de Bont en Zonen uit Nieuwkuyk. Op 19-10-1969 werd de kerk met een oecumenische eredienst weer in gebruik genomen.