Orgel Concerten Muziek Kerk Info
Servatiusstraat 8
5512 AJ Vessem
Locatie op Google Maps
Het Fr. Loret-orgel (1868)
Het Loret-orgel vóór de restauratie van 2010.
In Brabant werd in 1867 uitgevaardigd dat het plaatselijke orkest de vieringen niet meer mocht opluisteren met haar klanken. Ook pastoor Bussing kreeg een brief met dergelijke strekking van deken Zomers uit Best, zodat ook de Lambertus-parochie in Vessem ondanks mogelijk onvoldoende middelen daartoe feitelijk wel een orgel moest kopen. Toch wordt op 14 maart 1868 met François Loret (uit het Belgische Mechelen) een ‘akte van verbintenis’ getekend, waarbij Loret zich verplicht tot de bouw van een tweeklaviers orgel met een bescheiden dispositie van 9 stemmen (zie kader). De dispositie uit het contract wijst op een transmissielade, waarbij de vier stemmen van het positief ook op het manuaal konden klinken. Bij oplevering waren deze stemmen echter niet op het positief aanwezig en was geen transmissielade toegepast. De kosten bedroegen 2.200 gulden, dat was exclusief transport “als mede de onkosten voor logimenten en voeding der knegten en de heer Loret” (“voor rekening van de Eerwaarde Heer Pastoor J.F. Bussing”). Het orgel krijgt een eenvoudige kas, zoals pastoor Bussing aan de bisschop schrijft “dat door het vermijden van beeldwerk en andere overbodige snij-ornamenten de kosten van het orgel niet te hoog op zullen lopen”.
Bij de bouw van de nieuwe (huidige) kerk tegen de oude toren in 1883 werd de orgelkas verfraaid door Cornelis van Opstal. Op de hoeken plaatste hij beelden van paus Gregorius de Grote (links) en van bisschop Ambrosius aan de rechterkant. Toen is mogelijk ook de (huidige) windvoorziening met trapinstallatie aangebracht. In elk geval is de bij Loret gebruikelijke zwengel met krukas voor het bedienen van de balgen niet (meer) aanwezig; ook het aantal schepbalgen is anders dan in het contract werd beschreven.
Zowel de orgelkas als de dispositie doen sterk denken aan het orgel van Gradussen uit 1871 in het nabij gelegen Hoogeloon. In Vessem zijn echter de beelden van Gregorius en Ambrosius (de beide patronen van de kerkzang) aanmerkelijk groter uitgevoerd.
Wijzigingen in de loop der jaren
In 1929 wijzigde Vermeulen de dispositie. Daar de Bourdon 8 vt te hard was voor de voorzanger, werd deze van het bovenmanuaal naar het hoofdmanuaal verplaatst. De Salicionaal moest het veld ruimen en een Gamba en een Vox Celeste werden geplaatst. De romantisering had doorgezet. Huidig onderzoek aan het pijpwerk toonde aan dat de huidige Bourdon 8 vt van het hoofdmanuaal nog het oude groot octaaf van de Quintadena 8 bevat terwijl ook het oorspronkelijke groot octaaf van de Salicional 8 (zink) bleef bewaard.
Bij herstelwerkzaamheden door Vermeulen in 1952 werd een elektrische windmotor geplaatst.
Verschueren tekende voor een restauratie in 1968, waarbij mechanieken, lades, conducten en windkanalen naar de geest van die tijd werden aangepast of vernieuwd. Delen van de houten windkanalen werden vervangen door westaflex, terwijl telescoophulzen werden aangebracht in de pijpstokken. De oorspronkelijke pulpeten werden vervangen door loden schijfjes. De Gamba en Vox Celeste zouden niet passen in het klankbeeld van dit orgel en zo werd de Vox Celeste vervangen door een Doublette 2 – 1 1/3 vt. Bij deze restauratie werden de toetsen opnieuw belegd. Deze restauratie werd uitgevoerd onder advies van pastoor Kerssemakers uit Bladel.
Het orgel was mede door windlekkage de laatste jaren slecht bespeelbaar geworden en dringend aan restauratie toe.
Loret-orgel in 2010 gerestaureerd
Op basis van het opzetplan van Rogér van Dijk, die bij de huidige restauratie als adviseur optrad, werd het orgel naar de meer oorspronkelijke situatie en dispositie gerestaureerd door de orgelmakers Verschueren Orgelbouw. Naast stabilisatie van het orgel op de galerij moesten delen van de kast worden gerestaureerd. 
Detail van de middentoren met neo-gotische spits.
De aanleg van klaviatuur en register- en speelmechaniek was nog origineel, zij het dat de speelmechaniek in 1968 zwevend is gemaakt. Met handhaving van deze aanleg is waar nodig gerestaureerd en het geheel opnieuw afgesteld. 
De lade werd geheel gerestaureerd waarbij de telescoophulzen werden verwijderd en weer pulpeten werden aangebracht in de stijl van Loret. De ernstig lekke windvoorziening werd gerestaureerd, en nieuwe windkanalen kwamen in de plaats van het westaflex. De oorspronkelijke conducten werden gerestaureerd. De niet originele trapinstallatie (foto onder) is niet hersteld. 
Van het pijpwerk was nog veel historisch en origineel pijpwerk van Loret aanwezig. Mede daardoor kon de originele dispositie goed hersteld worden, waarbij ontbrekend pijpwerk in de factuur van Loret werd bijgemaakt. Veel o.a. aan de steminrichtingen beschadigd pijpwerk werd zorgvuldig gerestaureerd.
Proeven hebben uiteindelijk uitgewezen dat de winddruk aanmerkelijk hoger moest worden dan de laatst gemeten druk voor de restauratie van 75 mm WK. Bij de huidige nieuwe druk van 90 mm WK klinkt het orgel aanmerkelijk beter en is een klankbeeld verkregen dat meer recht doet aan de opzet van Loret.
Verschueren Orgelbouw heeft met deze restauratie de prachtig gerestaureerde Sint-Lambertuskerk een herboren Loret-orgel teruggegeven.
Bij de ingebruikname op woensdagmiddag 28 april 2010 liet Ad van Sleuwen het orgel klinken met werken van Dubois, Lemmens en Van den Bogaert. Van de laatste componist klonk de “Sonatine libre pour orgue”, opgedragen “à Monsieur François Loret, Facteur d’orgues à Malines”. Hij liet hierbij het orgel van ingetogen tot majestueus klinken. Bij de afsluitende “Fanfare” van Lemmens deed het orgel grootser aan dan zijn 9 stemmen tellende dispositie zou doen verwachten.
Vessem heeft met zijn gerestaureerde Sint-Lambertuskerk en het gerestaureerde Loret-orgel een aantal parels aan de culturele kaart van Noord-Brabant toegevoegd.
Het orgel en kerkinterieur na de restauratie.
De heilige Paus Gregorius (links) en Ambrosius flankeren de orgelkas.
Dispositie
| Hoofdmanuaal (C-f”’) | Positief (C-f”’) |
| Bourdon 16′ Quintadena 8′ Prestant 4′ Flageolet 2′ Trompet 8′ B/D Manuaalkoppel | Prestant 8′ Bourdon 8′ Salicionaal 8′ Roerfluit 4′ __________________ pedaal C-d’ Aangehangen |
Mechanische tractuur.
Winddruk 90 mm WK.
De klaviatuur met de typische orginele Loret-orgelbank.
Concerten
Donderdag 1 augustus 2024
Aanvang 20.00 uur
Vrijwillige bijdrage of door gebruik te maken van de QR code in het programmaboekje.
Aart Bergwerff, orgel
Bach en Beatles
Stichting Behoud Lambertuskerk
De Stichting organiseert maandelijks concerten in de Lambertuskerk, maar het orgel komt daar niet altijd aan bod.
In principe op de eerste donderdag van de maand.
Programma concerten: www.behoudlambertuskerkvessem.nl
Muziek
Organist Ad van Sleuwen speelt stukje uit P.C.F. Van den Bogaert (1829–1874)
´Trois Choeurs´ (Reminiscences), Hommage à Mr. J. Lemmens
van de cd Brabants Orgelrijkdom VIII uit het boek ‘De orgelmakers Loret in Nederland’.
De kerk
Geschiedenis
Bij de bouw in 1883, op de fundamenten van de laat-gotische parochiekerk, is door architect H.Bekkers de 15de eeuwse toren – in Kempische gotiek uitgevoerd – gehandhaafd. Deze toren heeft overhoekse steunberen aan de westzijde, rechte aan de oostzijde, en bestaat uit drie geledingen en een van vier tot achtkant ingesnoerde spits. In de geledingen spaarvelden met spitsbogen bovenin de galmgaten en onder de daklijst een rondboogfries. In de toren hingen twee klokken, gegoten door Jean Petit in 1716 en 1726. De Duitsers hebben deze klokken op 5 januari 1943 meegenomen. De huidige klokken zijn van 1949, gegoten door Van Bergen Heiligerlee-Jongerius te Amersfoort.
De kerk werd in neogotische stijl, als driebeukige basiliek zonder transept, met lager koor en kapellen opzij, tegen de toren aangebouwd. In 1967 werd de kerk na het Tweede Vaticaans Concilie (1965) versoberd en werden wanden en plafonds wit gekalkt. Daarbij verdwenen ook enkele waardevolle stukken, zoals de ramen van glazenier Capronier (uit Brussel) en het hoogaltaar van Van Opstal (uit Turnhout).
Het koor vóór de restauratie.
Bij de restauratie van 2010 is een nieuw waardevol altaar geplaatst. Het is het neogotische vleugelaltaar altaar dat in 1903 werd gebouwd door W.Mengelberg uit Utrecht voor de kapel van de Monialen Dominicanessen van Mariadal te Venlo. Nadat het verkocht werd aan het bisdom van ’s-Hertogenbosch, werd het voor enige jaren in bruikleen gegeven aan het Museum voor Religieuze Kunst in Uden. Onlangs is door ruimtegebrek besloten om het altaar weer terug te geven aan het Bisdom. Dat heeft een nieuwe bestemming gezocht en gevonden in Vessem.
Het bruine, eikenhouten hoogaltaar met grijsgeverfde tombe is toegewijd aan de vijf blijde en vijf droeve geheimen van Maria, bekend van de rozenkrans. Naast deze voorstellingen is tevens het Lam Gods afgebeeld bovenaan het centrale gedeelte. In de oorspronkelijke kloosterkapel waren ook nog de glorievolle geheimen afgebeeld in het glas-in-loodraam boven het altaar.
Wanneer de zijpanelen (vleugels) van dit altaar worden gesloten, kan men aan de achterzijde ook de westerse kerkvaders bewonderen. Hoewel het altaar niet in zeer goede staat verkeert, springt toch de rijkdom van dit schitterende altaar in het oog.
Restauratie in 2010
Bij de kerkrestauratie van 2010 zou o.a. de vochtproblematiek in de muren opgelost worden en het orgel hersteld worden naar de oorspronkelijke dispositie. Bij het afnemen van de kalklagen bleek het – door het bouwbureau van het bisdom aanbevolen – peel away wel de latex van 1965 te verwijderen, maar daaronder bleken zich prachtige decoraties te bevinden. Archiefonderzoek door Jan Ramakers van het parochiebestuur bracht aan het licht dat in 1890 muren en plafonds rijk gedecoreerd waren door Jos Lommen, leerling van Pierre Cuypers. Bij de restauratie zijn de decoraties hersteld en ‘opgehaald’. Bij de ingebruikname op 28 april vertelde Wies van Leeuwen, beleidsmedewerker Monumentenzorg bij de provincie Noord-Brabant en in 1984 oprichter van het Cuypers-genootschap, boeiend over de neogotiek als visitekaartje van de r.-k.-kerkbouw in de tweede helft van de 19e eeuw in Brabant. “Toen had men nog geen missalen met naast de Latijnse de Nederlandse tekst. De kerkgangers konden de Latijnse teksten niet volgen, maar konden dan genieten van de prachtige plafond- en wandschilderingen.”
Het orgel zonder de frontpijpen tijdens de opbouw na de kerkrestauratie.
Het kerkhof
Op het nieuwe kerkhof dat in 1927 buiten de schansmuur werd aangelegd is een Calvarieberg met beeldengroep geplaatst als afsluiting van het hoofdpad van het kerkhof, tegenover de toren van de kerk. Op een met klimop begroeide kunstmatige heuvel staat de beeldengroep, bestaande uit de gekruisigde Christus, Johannes en Maria. De beelden zijn uitgevoerd in wit geschilderd terracotta. Het kruis bestaat uit beton en heeft klaverbladvormige uiteinden. De heuvel bevat een met baksteen ommetselde grot met een smeedijzeren hek voor de ingang. Aan weerskanten bevindt zich een wit beeld van een beschermengel. In de grot een Piëta( bedroefde moeder maria met haar gestorven zoon Christus) die samen met de berg in 2006 is gerestaureerd.
Deze Calvarieberg heeft kunsthistorisch belang als voorbeeld van het werk van de kerkelijke kunstindustrie in de vroege 20ste eeuw. Het is gaaf bewaard gebleven.
De kruisgroep die vóór 1927 binnen de schansmuur van de Lambertuskerk in gebruik was voor de Calvarieberg, hangt nog steeds aan de buitenmuur van het priesterkoor. Waar destijds de Calvarieberg tegen de muur lag is nog steeds te zien. Deze groep werd in 1887 gemaakt door Cornelis van Opstal.
Fotos en info: Fransje van Kempen
Meer foto’s en informatie over de Sint-Lambertuskerk:
www.vessemdekempen.nl/st.-lambertuskerk/
Of op: www.behoudlambertuskerkvessem.nl
Info
Geraadpleegde bronnen:
redactie Ad van Sleuwen en drs. Peter Korz, Loret-symposium, Stichting het Brabantse orgel, 1989
dr. Teus den Toom, eindredactie, Het Historisch Orgel in Nederland, 1865-1872, Amsterdam, 2004
Rogér van Dijk, Opzetplan Loret-orgel Sint-Lambertuskerk Vessem, Utrecht, 2005
Tekst en foto’s: Wim van der Ros
Laatste actualisatie: januari 2019