Teullandstraat 1
5503 VV Veldhoven
Locatie op Google Maps
Het S.F. Blank-orgel (1963)
De aanloop naar de bouw
Na de bouw van de Immanuelkerk werd vanaf 1960 onderzoek gedaan om een (nieuw) pijporgel aan te schaffen. De toenmalige Kerkvoogdij en de plaatselijke Orgelcommissie hadden daarbij aanvankelijk een aanschafprijs van f 12.000 voor ogen. In de correspondentie komen wij o.a. de namen tegen van de heren H. Rensma, L. Cysouw en M. Verrijp. Formeel moest de ‘Orgelcommissie der Nederlands Hervormde Kerk’ (later de ‘Synodale Orgelcommissie’) ingeschakeld worden, waartoe de Kerkvoogdij zich liet overtuigen. Dit leidde in de aanloop naar de aanschaf van een orgel tot soms stevige confrontaties met deze commissie. De Kerkvoogdij had onder meer op basis van de prijs voorkeur voor de orgelmaker firma Blank te Utrecht, de Orgelcommissie van de N.H. Kerk drong aan op een keus voor enkele andere door hen ‘geselecteerde’ orgelmakers. De Kerkvoogdij hield voet bij stuk ten aanzien van haar keuze. Bij de discussie vanuit liturgische en klanktechnische overwegingen om het orgel een plaats op het liturgisch centrum te geven in plaats van op het balkon, werd door het standpunt van de architect van de kerk, de heer Valstar, uiteindelijk besloten het orgel een plaats op het balkon te geven. Mede door vertraagde advisering vanuit de Orgelcommissie van de N.H. Kerk was de oplevering, eerst gepland voor Kerstmis 1962, later Pasen 1963, uiteindelijk pas oktober 1963. Namens de Orgelcommissie van de N.H. Kerk trad Willem Hüllsmann, organist van de Grote of Sint-Joriskerk te Amersfoort, op als adviseur. De uiteindelijke kosten van dit orgel bedroegen f 16.900,-.
Ingebruikname
Tijdens de ingebruikname op zaterdag 12 oktober 1963 werd het orgel bespeeld door Willem Hüllsmann terwijl medewerking werd verleend door mevrouw Van der Ven-Knibbeler op viool. Zij was docente viool aan de Veldhovense Muziekschool. Willem Hüllsmann speelde onder andere drie orgelkoralen van Bach en de Toccata in F van Buxtehude. Op orgel en viool werd La Folia van Corelli gespeeld. Toespraken werden gehouden door de heer E. Proper, president-kerkvoogd, en de heer S.C. de Waard, secretaris van de Orgelcommissie. Ds. H. Nobel sloot de bijeenkomst. Tijdens de doopdienst van zondag 13 oktober 1963 werd het orgel in de eredienst in gebruik genomen. In deze dienst ging voor ds. Nobel, terwijl de organisten Klaas Wassenaar en Bé Kingma het orgel bespeelden.
Dispositie 1963
| Manuaal C-g”’ | Pedaal C-d’ |
| Prestant 8′ Holpijp 8′ Octaaf 4′ Fluit 4′ Octaaf 2′ Gemshoorn 2′ Mixtuur III-V st | Subbas 16′ Pedaalkoppel |
Bijzonderheden
De meeste pijpen zijn gemaakt van orgelmetaal: een legering van tin en lood. De pijpen van de ‘prestanten’ en de Gemshoorn kregen 40% tin, die van de Holpijp 8 vt en de Fluit 4 vt 25% tin. De pijpen van het groot-octaaf van de Holpijp 8 vt (de 12 grootste pijpen) en die van het pedaalregister Subbas 16 vt zijn vervaardigd van mahoniehout.
Het manuaal heeft 56 toetsen (4½ octaaf). Bij iedere toets is er van ieder register een orgelpijp aanwezig. Bij de ‘vulstem’, de Mixtuur, de Mixtuur, waren dat er zelfs 3 tot 5 per toets, na de laatste wijziging 2 tot 4 per toets. Iedere pedaaltoets kent ook een eigen pijp voor het pedaalregister. Het pedaal heeft 30 tonen (2½ octaaf). In totaal telde het orgel bij oplevering niet minder dan 610 pijpen. Na de wijzigingen telt het orgel 682 pijpen.
Aanpassing in 1976 en renovatie in 1994
Gelet op de wens het orgel beter geschikt te doen zijn voor de begeleiding met een ‘uitkomende stem’, werd in 1976 een Cornet 4 sterk discant op verhoogde pijpenbank geplaatst. Dit werk werd eveneens uitgevoerd door de firma Blank, inmiddels gevestigd te Herwijnen. De kosten hiervoor bedroegen f 9.280,-. Bij kerkenraadsbesluit van 16 september 1992 werd besloten het orgel groot-onderhoud te geven en de dispositie aan te passen. Bij deze renovatie (oplevering 18 mei 1994) door de firma S.F. Blank werd ernaar gestreefd minder scherpte en meer zangrijkdom in de klank te realiseren en voor het orgel ook een betere windvoorziening aan te leggen. Zo werd een nieuwe grotere blaasbalg in geluiddempende kist achter het orgel geplaatst waarbij tevens een nieuw windkanaal werd aangelegd. De Gemshoorn 2 vt werd opgeschoven tot een Nazard 3 vt, terwijl bij dit register tevens een deling in bas en discant werd gerealiseerd. Van de Mixtuur werd het hoogste koor verwijderd. Tevens werd een tremulant aangebracht. De overbrengverhouding van het klavier naar het wellenbord werd gewijzigd waardoor de speelaard werd verlicht. Het rasterwerk boven de frontpijpen werd iets gewijzigd (extra latjes), terwijl de frontpijpen enkele cm’s werden ingekort. In de achterwand werden drie roosteropeningen aangebracht om als organist een betere controle te hebben over het eigen spel. Tevens werd de intonatie van het orgel herzien. Het orgel werd in gebruik genomen op 18 mei 1994, waarbij de orgelbouwer een toelichting gaf op de werkzaamheden en Joop Klaassen, organist te Aalst-Waalre, een concert verzorgde.
Fotografie en tekst: Wim van der Ros
Dispositie 1976
| Manuaal C-g”’ | Pedaal C-d’ |
| Prestant 8′ Holpijp 8′ Octaaf 4′ Fluit 4′ Nazard 3′ B/D Octaaf 2′ Cornet IV st D Mixtuur II-IV st Tremulant | Subbas 16′ Pedaalkoppel |
Tractuur mechanische sleeplade.
Organisten
Als organisten waren en zijn aan dit orgel verbonden:
Klaas Wassenaar
Kees Heijligers
Bé Kingma
Ad Tissink
Joost Verhagen
Ab Visscher
Bert Kingma
Wim van Ingen Schenau
Han Feenstra
Geert Pool
Piet Dijkstra
Sinds 2021 is Ton van de Weem hier vaste organist.
De kerk
In de Protestantse Gemeente te Veldhoven zijn gereformeerden, hervormden en luthersen verenigd.
De naam Protestantse Gemeente is (mei 2004) nog jong, de gemeente is dat niet. Onder diverse benamingen gaat haar geschiedenis terug tot 1648.
Die geschiedenis omvat niet alleen het gebied van Veldhoven, maar ook Wintelre (deel van de gemeente Vessem) en in het verleden tevens Blaarthem en Gestel (delen van de gemeente Eindhoven).
Nieuwe Immanuelkerk in 1960
In 1960 was de samenwerking tussen gereformeerden en hervormden nog niet ver genoeg gevorderd om samen één kerk te bouwen. De gereformeerden hielden sinds 1958 diensten in een directiekeet, in 1960 werd op hetzelfde terrein de Ichthuskerk in gebruik genomen. De hervormden verhuisden ook in dat jaar; van de oude kerk aan de Dorpstraat naar de nieuw gebouwde Immanuelkerk. In 1980-1981 werd dit gebouw uitgebreid in verband met de gestegen behoefte aan nevenruimten.
In 1990 werd i.v.m. de terugloop van het aantal kerkgangers en vermindering van de inkomsten besloten de Ichthuskerk te verkopen. Het is nu de huisvesting van het IVN.
In 1993 werd de kerkzaal van de Immanuelkerk veranderd door het liturgisch centrum te verplaatsen naar de lange zijde.
Info
www.immanuelkerkveldhoven.nl
Deze kerk is vertegenwoordigd bij of lid van de Brabantse Orgelfederatie.