Reek – Sint-Antoniuskerk

Smits-orgel (oud) Flaes & Brünjes-orgel Vermeulen-orgel Concerten Kerk Info

Monseigneur Borretstraat
Gemeente Landerd
Locatie op Google Maps

Het verdwenen Smits-orgel (1829-1926)

Nicolaas Smits, oudere broer van Frans Smits I, kreeg in 1822 formeel de opdracht voor de bouw van een orgel in zijn eigen dorp Reek voor de parochiekerk van Sint Antonius Abt. Maar eigenlijk was het een geschenk van de familie Smits aan de parochie en aan het dorp. In 1829 leverde hij een drieklaviers orgel, dat in 1848 werd uitgebreid. 
Rond 1880 is het bovenwerk verbouwd. 

Pastoor Xaver Smits (geen familie) wilde in 1925 een nieuwe kerk met een nieuw orgel. De oude kerk werd in 1926 gesloopt, en het orgel werd vernietigd. Hij lag overhoop met het merendeel van zijn parochianen, waaronder de orgelbouwersfamilie Smits. Pogingen van de pastoor om geld in te zamelen voor het nieuwe orgel mislukten. Niemand wilde doneren. Er zou 45 jaar geen orgel in de nieuwe kerk staan…

De geschiedenis van het orgelbedrijf Smits en de veranderingen in de orgelbouw ziet men terug in de wordingsgeschiedenis van het voormalige Smits-orgel van Reek dat ophield te bestaan in 1926 toen het orgel jammerlijk geheel werd gesloopt. Men kan gerust stellen dat het bedrijf groot werd in 1829 na het succes van dit meesterwerk. Het einde van het bedrijf was tevens definitief met de afbraak van het orgel. De geschiedenis van het orgel loopt parallel met de opkomst en ondergang van het orgelmakersgeslacht Smits.

Foto genomen vlak voor afbraak van de kerk en het orgel in 1924. Bron: collectie Brabants Historisch Informatiecentrum in ‘s-Hertogenbosch

De bouw van het orgel

Op 15 April 1822 krijgt Nicolaas Smits officieel opdracht voor de bouw van een groot orgel in eigen parochie. Nicolaas was autodidact en had met succes reeds een orgel in Sint Hubert gebouwd (twee huisorgels tot een orgel verbouwd…). Daarnaast had hij het orgel in Ewijk onderhanden genomen (mislukt projekt van Torly met succes afgebouwd). Hij leerde het orgelmakersvak door in het Maasland goed de voorbeelden van zijn voorgangers te bestuderen en het standaardwerk van J. van Heurn (1804) werd geraadpleegd. Vader Antonius en zoon Nicolaas hielden zich aanvankelijk hobbymatig bezig met het orgelvak.
Doordat Antonius Smits een handel had in koloniale waren werd theelood (dat diende als bekleding voor de kisten waar de producten mee aankwamen) uit transportkisten verwijderd om orgelpijpen van te maken. Zijn zoon Frans, de broer van Nicolaas, hield zich oorspronkelijk bezig met de wasblekerij (kaarsenfabriek) en verleende wel hand- en spandiensten aan Nicolaas die toen de orgelmaker was.

In het contract voor het nieuw te bouwen orgel voor Reek werd overeengekomen dat delen van het oude orgel in het nieuwe werden opgenomen. Van welke bouwer dit oorspronkelijke orgel is geweest, is onbekend. Een bekende 18de eeuwse orgelmaker in die tijd was Mathijs van Deventer uit Nijmegen die veel orgels heeft geleverd in het Maasland. Dus het zou een werk kunnen zijn geweest van deze orgelmaker. Ook wordt verondersteld dat mogelijk het orgel van Escharen de voorganger was van het te bouwen Smits-orgel. Het oorspronkelijke positief dat in Escharen is verwijderd door gebrek aan hoogte zou mogelijkerwijs weleens in Reek achtergebleven kunnen zijn als Borstwerk. Maar in de offerte staat duidelijk dat er een nieuwe lade voor het Borstwerk wordt gemaakt, dus vooralsnog blijft het een hypothese.
In de offerte wordt voorgesteld: een nieuwe kast met alle ornamenten en schilderwerk (grenen kast met houtimitatie) en nieuwe frontpijpen, het vernieuwen van de 3 blaasbalgen en het bijmaken van een nieuwe balg, het vervaardigen van een nieuw gestoelte en alle aanhorige windkanalen, een nieuwe windlade voor het Hoofdwerk, Rugwerk, Borstwerk en Pedaal.
De betalingsregeling was zeer soepel te noemen en het heeft er alle schijn van dat pa en ma Smits hun zoon Nicolaas op het paard hebben willen helpen.
Het orgel wordt aangenomen voor f 2000,- en de kerk zal in verschillende termijnen betalen als ze hier toe in staat zijn en zonder hiervan “Ooijt enige intrest te behoeven te betalen”. Kortom: het orgel was een geschenk! De termijnen zijn namelijk nooit betaald… In 1830 na de oplevering schenkt een weldoener reeds f 1675,- aan de kerk. Vijftien jaar later schold de gefortuneerde weduwe Boeracker (de moeder van de orgelmakers) de rest van de schulden kwijt.

Dispositie

Pedaal C-g’

Subbas 16′ Prestant 8′ Gedekt 8′ Prestant 4′ Bazuin 16′ Dulciaan 16′ Trompet 8′ Cinck 2′

*De Holpijp 4′ klonk gelijktijdig met de Holpijp 8′, en had geen eigen registerknop.

Koppelingen:
Rugwerk – Hoofdwerk,
Rugwerk – Zwelwerk,
Pedaal – Hoofdwerk,
Pedaal – Rugwerk.

Ondanks de rijk bezette dispositie kan dit orgel niet erg luid geklonken hebben, omdat de dorpskerk van Reek klein was. Ze bestond uit één beuk met vier traveeën en een koor. Het orgel stond gedeeltelijk opgesteld in de toren, die naar verhouding groot was.

Informatie Nico van Duren, Piet Bron en Frans Jespers.

Flaes & Brünjes orgel (1860)

In de nieuwe kerk, die in 1925 gereed kwam, heeft tot 1970 geen pijporgel gestaan! Men bediende zich in aanvang van een harmonium en later van een Eminent… 

Dit instrument van Flaes & Brünjes uit 1860, waarschijnlijk uit Holland afkomstig, is het eerste pijporgel in deze nieuwe kerk. Het werd in 1971 aangeschaft door pastoor Verstegen en geplaatst door Verschueren als opus 819. Verschueren bracht wel enkele wijzigingen aan. De frontpijpen van de Prestant 4′ en de Prestant 2′ zijn nieuw. Adviseur bij de ombouw en plaatsing was Maurice Pirenne.

Dispositie

Hoofdwerk C-f”’	Rugwerk
Prestant 8′ D Holpijp 8′ Octaaf 4′ Mixtuur III st (2′) B Cornet III st (2 2/3′) D ____________________________ Koppelingen: Manuaalkoppel Pedaal – Hoofdwerk	Flute Douce 8′ Roerfluit 4′ Prestant 2′ _________________ Pedaal C-d’ Subbas 16′  c-d’ transmissie

Toetstractuurmechanisch 
Registertractuur mechanisch 
Windlade sleeplade 
Temperatuur evenredig zwevend 

Vermeulen-orgel (1938)

Op het terrein van de psychiatrische kliniek ‘Huize Padua’ te Boekel staat een grote neogotische kapel. In deze kapel plaatste de firma Gebr. Vermeulen – Alkmaar/Weert in 1938 een pneumatisch orgel met twee manualen en pedaal. Het orgel werd opgesteld in twee kassen aan weerszijden van een venster. Sinds 1997 is de kapel niet meer in gebruik. 

 

Het vermeulen-orgel in de kapel van Huize Padua, foto’s Piet Bron.

Het orgel functioneerde in 2002 nog prima, alleen deed de Piccolo 2′ niets.
Het instrument is in 2005 door Nico van Duren gedemonteerd. Het is door hem gerestaureerd en opgebouwd op de galerij aan de westzijde van de Sint Antoniuskerk te Reek. Eind 2012 kon het in gebruik worden genomen.


foto Piet Bron.

Dispositie 

Hoofdwerk C-g”’	Zwelwerk
Bourdon 16′ Prestant 8′ Fluit Harmoniek 8′ Bourdon 8′ Octaaf 4′ Quint 2 2/3′ Octaaf 2′ Trompet 8′	Fluit Prestant 8′ Gamba 8′ Voix Celeste 8′ (vanaf c) Dolce 8′ Roerfluit 4′ Sexquialter 2 2/3′ Piccolo 2′ Basson Hobo 8′ ____________________ Pedaal C-f’ Subbas 16′ Gedektbas 8′

Koppelingen:
Manuaal I – Manuaal II,
Pedaal – Manuaal I,
Pedaal – Manuaal II,
Manuaal I – Manuaal II suboctaaf,
Manuaal I superoctaaf.
Speelhulpen:
Automatisch pedaal,
Vaste combinaties (p – mf – f – tutti).

Tractuur pneumatische kegelladen. 
Toonhoogte a’= ruim 440 Hz.

Concerten

In deze kerk worden doorgaans geen concerten georganiseerd.

De kerk

De kerk werd in 1923 ontworpen door architect Caspar Franssen en is gewijd aan Antonius van Egypte.
Het nieuwe kerkgebouw werd in juli 1927 door de bisschop ingewijd. Op het huidige kerkhof is ook nog steeds te zien waar de oude kerk uit 1789 heeft gestaan (althans de toren en het middenpad naar het altaar). 
De bouwstijl is traditioneel met neoromaanse elementen. Op de hoek van de kerktoren is een Heilig Hartbeeld ingemetseld. De kerk is een bedevaartplaats voor Donatus waarvan twee relikwieën van het gebeente van Donatus zijn. Er waren vroeger diverse Donatusfeesten in Reek. Er is een Donatusbeeld van de Udense beeldhouwer Petrus Verhoeven aanwezig.

Info 

Informatie Nico van Duren en Piet Bron.

Laatste actualisatie 10-11-2020.