Hooge Zwaluwe – Restaurant Onze Kerk – Brabantse orgelfederatie

Kerkdijk 1A
4927 BG Hooge Zwaluwe
Locatie op google/maps

Voormalige Willibrorduskerk

Het Van Peteghem-Franssen-orgel (1800/1905?)

Vanaf het begin van haar bestaan is de Sint-Willibrorduskerk in het bezit geweest van een kerkorgel. In 1867 werd van de R-k. kerk in Terheijden een orgel overgenomen, dat de Belgische orgelbouwer Lambert van Peteghem daar in 1800 gebouwd had. Van dit eerste orgel is alleen het mooie front nog aanwezig.

Dit orgelfront staat meteen achter de balustrade. De balustrade is waarschijnlijk uit een andere kerk overgenomen en bevat in het middendeel fraai snijwerk met een medaillon. In 1978 beschilderd in oud-rose. De balustrade is vroeger duidelijk kleiner geweest dan nu. De pilaren zijn wat fors voor zo’n klein oxaal. Het orgelfront is tegen de balustrade geplaatst maar niet er in. Het front is vervaardigd van eikenhout. Verscholen achter de balustrade is zichtbaar, dat er voorheen een onderpositief of imitatiefront onder dit orgel heeft gezeten. Ook in de oude panelen zijn sporen van bevestigingen zichtbaar. Het onderfront is aan beide zijden met eenvoudige eiken panelen verbreed. De frontpijpen zijn vernieuwd en van zink, er zijn nog wel frontstokken onder aanwezig met konduktgaten. De kappen zijn van boven na ong. 25 cm afgezaagd en afgeplakt aan de binnenkant met bladzijden uit een Nederlands boek met teksten uit een boekenkataloog, beschrijving van hemellichamen en een ‘voorspelling voor 1793’, dus voor die tijd gedrukt.
Onder middentoren op console op ruitschildje jaartal 1800. Snijwerk in torens en velden aansluitend bij consoles, vrij fijn en van hout. Snijwerk zijwangen forser met engelenfiguren aan bovenkant ervan. Front en oxaal zijn voor 1978 met imitatie-eiken geschilderd geweest. Het front lijkt van de Belgische orgelmaker Lambert Van Peteghem uit Terheijden van omstreeks 1800.

Uit het kerkarchief blijkt, dat in 1922 het Van Peteghem-orgel nog functioneerde, maar dat in 1930 een derdehands orgel uit de Sint-Annakerk in Breda is overgenomen voor fl 1000,- plus fl 1225,- voor overplaatsen door Valckx & van Kouteren. Dit orgel was eerder in 1905 tweedehands aan de Annakerk geleverd door de orgelbouwers gebr. Franssen uit Roermond. Het orgel zelf staat los achter het oude front met een loopgang van zo’n 70 cm ertussen. De kas is provisorisch van vuren gemaakt en dunne platen triplex voor panelen en delen van het dak. De mechaniek, het pedaalklavier en het pijpwerk dateren van de periode tussen 1905 en 1931 (dus nieuw gemaakt voor Breda of Zwaluwe). De lade en het oorspronkelijke manuaal kunnen ouder zijn, gezien omvang en toonvolgorde. Van het Van Peteghem front is het onderste gedeelte in 1930 grotendeels vervangen en de frontpijpen zijn vernieuwd. De oude orgelbank is waarschijnlijk nog als zangersbank in gebruik.

De oude trapinstallatie is nog aanwezig (uit Breda of Zwaluwe?), terwijl in 1930 sprake is van vernieuwen van de motor…

In de Tweede Wereldoorlog wordt de kerk getroffen waarbij het orgel wordt beschadigd. De Electr. Kerk- en Concertorgelfabriek Valckx & van Kouteren uit Rotterdam maakte een rapport op en stelt voor om een nieuw orgel te bouwen, met gebruikmaking van het pijpwerk en de windmachine uit het bestaande orgel, en dan te verdelen over twee klavieren en vrij pedaal. Dit gaat echter niet door. In 1950 restaureert Valckx & van Kouteren het orgel.

1950 werkzaamheden:
leder van pulpeten vervangen, ventielkleppen opnieuw belederen en bevilten, koperdraad vernieuwen, lekkages aan de blaasbalg verhelpen, mechaniek reviseren, vermolmd pedaalklavier vervangen door nieuw pedaal, vervaardigd van eikenhout, pijpwerk grondig reviseren, de windmachine schoonmaken, opnieuw intoneren en stemmen.

In 1967 rapporteert orgelbouwer B. Pels de slechte staat van het orgel. Het wordt jarenlang nauwelijks meer gebruikt.

Restauratie 1985/1988
In 1985 werd de kerk op de provinciale monumentenlijst geplaatst, en daarmee werd het orgel provinciaal subsidiabel. In 1986 wordt bij verschillende orgelbouwers offerte aangevraagd. Gekozen wordt voor de offerte van M.C. Tiggelman orgelbouw b.v. te Zaltbommel. De restauratie wordt geoffreerd voor fl. 22.056,65, exclusief orgelkas. De totale kosten worden geschat op fl 30.000,-. De restauratie wordt goedgekeurd voor het volledig herstel van de windlade, mechaniek reviseren, wandkanalen en balg luchtdicht maken, intonatie in orde maken.
De restauratie werd uitgevoerd in de jaren 1986-1988. De dispositie is hierbij ongewijzigd gebleven, maar de samenstelling van de mixtuur is veranderd door het opschuiven en vervangen van een dertigtal pijpjes, zodat deze beter mengt in prestantenkoor en plenum. De toonhoogte is weer op de oorspronkelijke 435 Hz gebracht. Daarnaast heeft het orgel een achterwand en dak gekregen, en zijn alle panelen van de kas vervangen, in verband met houtworm, door Timmerbedrijf H. Krijnen te Hooge Zwaluwe. Het beitswerk werd ‘in eigen beheer’ verricht.

In april 1988 werd het orgel feestelijk in gebruik genomen met medewerking van het parochiekoor, het jeugdkoor van de muziekschool, het koor Nut en Genoegen en de solisten mevr. J. Wijffels, fluitiste Annette van der Zandt en organisten Jan Opschoor en Ton Stevens.

Dispositie

Manuaal C-f”’	Pedaal C-d’
Prestant 8′ Bourdon 16′ Voix celeste 8′ Viola di Gamba 8′ Bourdon 8′ Prestant 4′ Fluit 4′ Octaaf 2′ Mixtuur 3 st 2′ Trompet 8′	Aangehangen

Mixtuur:
C: 2 – 1 1/3 – 1
f: 4 – 2 2/3– 2
f’: 8 – 5 1/3 – 4

Toetstractuur mechanisch
Registertractuur mechanisch
Windlade sleeplade
Toonhoogte a = 435 Hz.

2016
Het orgel is inmiddels gestemd en heeft wat klein onderhoud gehad.

Concerten

Zondag 10 september 2023: “Waar blijft de tijd?”: lunchconcertje tijdens Open Monumentenweekend
Op zondag 10 september a.s. (aanvang: 11.00 uur/toegang gratis) vindt er weer het maandelijkse lunchconcertje plaats in restaurant Onze Kerk. Deze keer zullen huisorganist Ton Stevens en gastvrouw Danielle (zang) het concert verzorgen. Zij traden begin dit jaar al zeer succesvol samen op tijdens het Opera-dinner.

Muzikaal zal er op deze Open Monumenten-zondag teruggekeken worden (tja, waar blijft de tijd?) op de historie van Onze Kerk, Ons Orgel en Ons Dorp. Tevens krijgt u een muzikaal voorproefje van het benefiet-dinner dat op zondag 29 oktober a.s. zal plaatsvinden ter financiering van de reparatie van het uurwerk van Onze Kerk. Danielle zingt vrolijke en meeslepende pop-nummers, uiteraard begeleid door Ton op Ons Orgel. Daarnaast laat Ton het orgel horen van zijn beste kant(en) in bijpassende orgelmuziek. Een concert dat u niet mag missen! Lekker lunchen na afloop? Dan wel graag afzonderlijk reserveren.
Na afloop van het concert zal er traditiegetrouw een vrijwillige bijdrage worden gevraagd, die dit keer zal worden gestort in het fonds ter reparatie van het uurwerk van Onze Kerk.

Zondag 12 juni 2022
Aanvang: 11.00 uur
Toegang gratis
Huisorganist Ton Stevens (Antonio Stefano) gaat optreden met popmuzikant Thomas Jakob.

De toegang is gratis en reserveren is niet nodig. Na afloop van het concert zal er traditiegetrouw een vrijwillige bijdrage worden gevraagd, die dit keer geheel ten goede komt aan de uitvoerende musici. Lekker lunchen na afloop? Dan wel graag afzonderlijk reserveren!

“Tja als huisorganist mocht ik al vaak optreden met bijzondere muzikanten van nationale en zelfs internationale allure, maar Thomas Jakob stond al een tijdje hoog op mijn lijstje”, zo onze huisorganist, “Fijn dat dat nu eindelijk gelukt is!” Thomas Jakob, moeten we die kennen? Jazeker, want deze aanstormende singer-/songwriter uit Oosterhout heeft al een behoorlijke naam opgebouwd met zijn stijlvolle Indierock songs. Zie ook zijn Spotify, Facebook, Instragram & Youtube-accounts. Niet minder dan Robbie Williams beschreef zijn muziek als volgt: This is REALLY good mate, not just ‘nice effort’. Beide muzikanten kennen elkaar overigens al jaren, omdat ze samen met de zus van Thomas – Luisa Kop – op hetzelfde kerkkoor zongen. Laat Luisa nu een klassiek geschoolde zangeres zijn die ook wel houdt van een muzikaal uitstapje, dus die dan ook maar even gevraagd om mee te komen doen. Luisa was al eerder in Onze Kerk te horen tijdens het Allerzielen project in November 2020. Vanwege de Italiaanse roots van Thomas en Luisa zal het concert beginnen met een uitstapje naar Italiaanse renaissance-muziek (“ouwe meuk”) om dan via wat Italiaanse belcanto door te stomen naar de eigen songs van Thomas Jakob. Neefje Gabriele en manager Erik zullen de TJ band complementeren. Een uniek programma door drie bijzondere muzikanten wat u niet wilt missen!“

Muziek

22 maart 2020
In deze tijden dat alle concerten en kerkdiensten worden afgelast zoeken orgelkringen en organisten naar digitale mogelijkheden om toch orgelmuziek bij u thuis te brengen. Wij kunnen hier op onze site voorbeelden laten zien als ze bij ons worden gemeld.
In restaurant Onze Kerk in Hooge Zwaluwe heeft organist Ton Stevens samen met eigenaresse Dieuwke Simonis het plan opgevat om elke zondagmorgen om 11.00 uur een korte overdenking met orgelmuziek op Facebook te zetten.
www.facebook.com/RestaurantOnzeKerk/

De kerk

Geschiedenis van het kerkgebouw

Het vroeg-neogotische gebouw werd in 1865 gebouwd door een onbekende architect, de archieven spreken van een kundige timmerman. Op 12 november 1865 werd de kerk in gebruik genomen. De kosten van het kerkgebouw waren begroot op 14.207,72 gulden.
Aanvankelijk was het een rectoraatskerk, dit is een bijkerk, van Lage Zwaluwe. Op 29 januari 1867 werd het een zelfstandige parochie, door een besluit van Koning Willem III. Het was de bedoeling aan de nieuwe kerk de naam te verbinden van Canisius. Dit werd niet toegestaan omdat Canisius ‘nog maar’ zalig verklaard was! De altaarsteen werd gezalfd met relikwieën van Amantius en Euchachius.

Het bakstenen gebouw heeft een zadeldak met daarop boven de ingang een bakstenen dakruiter die de indruk van een torentje wekt. Boven de ingang bevindt zich een nis met daarin een beeld van de patroonheilige Sint Willibrordus. Heel merkwaardig zijn de gewelven. De kruisribgewelven worden namelijk aan beide zijden geflankeerd door halve kruisribgewelven, en waar het centrale kruisribgewelf ontspruit wordt het niet ondersteund door pilaren, maar hangen de sluitstenen vrij in de ruimte. Ze zijn fraai afgewerkt en door niet zichtbare trekbouten verbonden met de kapconstructie.
In de kerk werden in 1877 nog twee zijaltaren aangebracht: een ter ere van de Heilige Maria en een ter ere van de Heilige Gerlachus van Houthem. Renovaties vonden plaats in 1920, 1952 en 1976.

De luidklok, diameter 53,5 cm, gewicht ongeveer 100 kg, gemaakt in 1817, werd op 3 februari 1942 uit de toren verwijderd en door de Duitsers als ‘alarmklok’ naar Waspik gevoerd. Op 27 juli 1945 werd ze weer in Hooge Zwaluwe geluid!

Het uurwerk van het klokkentorentje.

Het kerkinterieur
De preekstoel uit eikenhout staat op een ijzeren voet. Het is Antwerps werk (18de eeuw) met een vroeger hangende kuip waarop medaillons met bustes van Jezus, Maria en Jozef (?) tussen voluten. Het klankbord met lambrequins en geestesduif is afkomstig uit Zevenbergschenhoek. De ijzeren voet stamt van de restauratie in 1959.
Het koor bezit een drietal glas-in-loodramen uit 1920 met v.l.n.r. de geboorte van Jezus, een calvariegroep en Pinksteren door W. Derix uit Goch (Duitsland).

In de kerk stonden neogotische banken, een biechtstoel en twee altaarretabels (allen uit de laatste kwart van de 19de eeuw) met beelden van Maria (ca 1870) en Willibrordus (ca 1880) en een missiekruis (1868). Het centrale altaar stamde uit 1978.

De orgeltribune heeft een neogotische balustrade, waarin centraal een Davidsfiguur met gesneden festoenen.

Herstel van het kerkgebouw in 1976
In 1969 vermeldt het bouwkundig rapport van het bisdom dat de kerk hoognodig gerestaureerd moest worden! Bovendien is het orgel versleten, dus verkopen of herstellen! In 1976 werd begonnen met de herstelling van de kerk; zij was toen enkele maanden gesloten, zodat de katholieken moesten ‘kerken’ in de Nederlands Hervormde kerk van Hooge Zwaluwe. Het orgel kwam pas in 1987 aan de beurt.
Er werden ‘nieuwe’ kerkbanken geplaatst, overgenomen uit de gesloopte Sint-Jozefskerk te Breda.

In 1978 werd weer een nieuw altaar geplaatst. Het beeldhouwwerk is van N. Steenbergen uit Oosterhout; de relikwieën uit het vroegere hoofdaltaar zijn in het nieuwe altaar ingemetseld. Het beeld van Gerlachus ging naar het Breda’s Museum. Vooral Gerlachus, die beschermde tegen besmettelijke ziekten onder het vee, trok veel bedevaartgangers in de Pinkstertijd. Ze kwamen uit de verre omtrek van Hooge Zwaluwe om de relikwie van Gerlachus te vereren. (In 1939 waren meer dan 200 jonge boeren uit de omtrek aanwezig in de mis van 8 uur op de 2de Pinksterdag, in de namiddag waren er talrijke boerinnen uit de omtrek!) In het zij-altaar staat nu het beeld van Willibrordus.

Het Heilig Hartbeeld boven de ingang in de gevel.

Dit kerkgebouw is per 10 november 2013 als kerk gesloten. De voormalige Willibrorduskerk in Hooge Zwaluwe is overgenomen door het lokale ondernemerspaar Simonis-Stellinga. Het is nu een restaurant geworden, met een centrum voor dagbesteding voor verstandelijk gehandicapten: ‘Onze kerk’.
“Om het onderhoud te bekostigen ontkom je niet aan iets van een een commerciële functie, maar eerste punt is dat de kerk voor het dorp behouden en toegankelijk blijft. En het bijzondere orgel moet een plaats in het gebouw blijven houden en bespeelbaar blijven”, aldus Willem Simonis.

Het interieur tijdens de verbouwing, het orgel ingepakt in plastic. Ook het exterieur is grondig gerestaureerd.

Het verwisselen van het kruis van de torenspits met een nieuwe spits waarin het logo van Onze Kerk en een gouden haantje verwerkt zijn.

‘Onze Kerk’ is sinds begin 2016 beschikbaar voor exposities, muziekoptredens, theatervoorstellingen, zang- en orgelvoorstellingen en andere uitingsvormen van kunst.
www.restaurantonzekerk.nl

Info

Bronnen orgelgegevens:
Frans Jespers en Ad van Sleuwen, d.d. 3 augustus 1979,
Piet Bron Jr 2011,
Mevr. Loes Karremans, Hooge Zwaluwe, kerkelijke archief.

Foto’s van Onze Kerk: 2016, van de website Facebook-pagina van het restaurant.

Laatste actualisatie 5 juni 2022