Orgelgeschiedenis Lohman-orgel Koororgel Organist Concerten Muziek Kerk Info
Catharinastraat
5256 EG Heusden
Locatie op google/maps
Orgelgeschiedenis
In de oude kerk van Heusden bouwde Albert Kiespenninck in 1615 een orgel. Het instrument had 11 stemmen op twee klavieren. Het orgel werd onderhouden door Christian Müller (1738), J.H.H. Bätz (tot 1765) en Leonard van Eijsdonck (1770). Het orgel is in 1840 wegens bouwvalligheid vervangen door een nieuw instrument van Naber.
C.F.A. Naber-orgel (1840)
In 1840 bouwde Carl Friedrich August Naber voor de kerk een orgel met 26 stemmen verdeeld over hoofdwerk, rugwerk en pedaal, dat op 16 oktober van dat jaar in gebruik werd genomen. De dispositie was ontworpen door ds. Pape. Het orgel bleef lange tijd vrijwel ongewijzigd. Bij een revisie door Standaart werd wel de Vox Humana van het Rugpositief op de plaats van de Fagot 16′ van het Hoofdwerk geplaatst, terwijl het Rugpositief een Euphonia 8′ kreeg. In 1942-1944 voerde Sanders uitgebreide werkzaamheden uit. Hij verving hierbij de Vox Humana door een Regaal 8′ en de Euphonia van Standaart door een Celeste 8′. Op een kantsleep werden een Nazard 2 2/3′ en een Terts 1 3/5′ toegevoegd aan het Rugpositief. Dit werk werd afgerond met een bespeling op 20 februari 1944 door Anthon van der Horst.
Foto Van Walsum
Dispositie
| Hoofdwerk C-f”’ | Rugwerk |
| Bourdon 16′ Prestant 8′ Bourdon 8′ Roerfluit 8′ Octaaf 4′ Fluit 4′ Quint 3′ Octaaf 2′ Mixtuur III-IV-V-VI st Cornet V st D Trompet 8′ Regaal 8′ | Prestant 8′ Holpijp 8′ Gamba 8′ Céleste 8′ Roerfluit 4′ Nachthoorn 4′ Nazard 2 2/3′ – 1944 Woudfluit 2′ Terts 1 3/5′ – 1944 Dulciana 8′ _____________________ Pedaal C-c’ Subbas 16′ Octaafbas 8′ Bazuin 16′ Trombone 8′ |
In de nacht van 4 op 5 november 1944 bliezen de Duitsers bij hun aftocht de toren van de kerk op, waarbij het orgel verloren ging.
Valckx & Van Kouteren-orgel (1946)
Nadat de Grote Kerk van Heusden in 1944 grotendeels was verwoest, werd in 1946 een tijdelijk pneumatisch orgel geplaatst in de gedeeltelijk herstelde kerk, geleverd door Valckx & Van Kouteren. Op het bovenmanuaal was een lege plaats op de lade voor een Basson-Hobo 8′, die echter nooit is geplaatst. In 1952 werd dit orgel weer gedemonteerd, maar nadat in 1953 de restauratie van de kerk weer een stuk gevorderd was werd het opnieuw geplaatst.
Foto De Orgelvriend
Dispositie:
Hoofdmanuaal: Prestant 8′, Bourdon 8′, Octaaf 4′, Roerkwint 2 2/3′.
Bovenmanuaal: Quintadena 8′, Viola da Gamba 8′, Open Fluit 4′, Gemshoorn 2′.
Pedaal: Subbas 16′.
Koppelingen: Hoofdmanuaal – Bovenmanuaal, Pedaal – Hoofdmanuaal, Pedaal – Bovenmanuaal.
Het deed dienst tot 1981. De laatste jaren was het echter nauwelijks aan de praat te houden. Het orgel is hierna gesloopt en vervangen door het Lohman-orgel.
Het N.A. Lohman-orgel (1828)
In 1980 kocht de Hervormde gemeente van Heusden het Lohman-orgel uit de voormalige Broederenkerk te Zutphen. N.A. Lohman had bij de bouw in 1828 gebruik gemaakt van ouder 18de-eeuws pijpwerk uit het voormalige A.F.G. Heijneman-orgel van de Sint-Janskerk te Arnhem. De oorsprong van dit instrument ligt in Huijse Schaffelaar te Barneveld. Uitgangspunt voor het frontontwerp in 1824 was het concept van het Lohman-orgel te Eenrum (Gr.).
In 1894 werkte J.F. Witte aan het orgel, pijpwerk werd hersteld en o.m. expressions aangebracht. Ook werd de orgelkas geschilderd.
Bij werkzaamheden door J.C. Sanders in 1938 werd o.a. het rugwerk uitgebreid en een elektrische pedaaltractuur aangelegd.
Plaatsing en restauratie 1981-1984
Bij de restauratie en plaatsing begin tachtiger jaren door orgelmaker Reil onder advies van Hans van der Harst werd de situatie van 1828 als uitgangspunt genomen. Zo werd een nieuw pedaal met mechanische tractuur aangelegd en werden alle toetsmechanieken hersteld. De door Sanders vernieuwde registerknoppen werden vervangen door Naber-registerknoppen, afkomstig van het orgel in de Alkmaarse Sint-Laurenskerk. Ook werden enkele registers gereconstrueerd, een nieuwe magazijnbalg geplaatst en windkanalen en afsluiters hersteld. Naast het een meter ondieper maken van de kas, welke in een andere kleurstelling werd beschilderd, werden nieuwe vleugelstukken aangebracht en werden het blinderingssnijwerk bij de pijpvoeten en de engelenfiguren op het rugwerk nieuw gemaakt.
Op zaterdag 22 september 1984 werd het orgel in Heusden officieel in gebruik genomen.
Restauratie 2007
Het instrument is de jaren na de restauratie van 1984 niet optimaal onderhouden, zodat stemmen opgingen het orgel grondig te herstellen. Peter van Dijk werd als adviseur aangetrokken namens de Commissie Orgelzaken van de PKN. Door de kerkrentmeesters ter plaatse werd de Commissie Restauratie Orgel opgericht, waar onder andere de organisten zitting hadden. In samenspraak met Peter van Dijk is een herstelplan opgesteld, waarna offertes werden uitgebracht door een aantal orgelbouwers. De opdracht werd verleend aan de firma Reil. Werkzaamheden bestonden o.a. uit het schoonmaken van het orgelinterieur en pijpwerk, herstel windladen, pijpwerk controleren, intonatie waar nodig bijstellen en het gehele instrument stemmen. De intonatie werd bezien door Wim Wagenaar, die ook in 1984 dit werk heeft verricht! Voorjaar 2007 was de klus geklaard en werd door adviseur Peter van Dijk op 26 mei een feestelijke ingebruikname verzorgd. Thans heeft Reil het onderhoud van dit orgel herkregen!
Jaco van de Werken,
[cantor-organist Heusden]
Dispositie
| Hoofdwerk C-f”’ | Rugpositief |
| a Bourdon 16′ b Praestant 8′ b Viola di Gamba 8′ b Roerfluit 8′ a Octaaf 4′ a Gemshoom 4′ a Roerquint 3′ a Octaaf 2′ a Cornet 4 st D a Mixtuur 3-4 st a Trompet 8′ B/D c Vox Humana 8′ B/D | a Praestant 8′ D a Holpijp 8′ d Quintadena 8′ b Praestant 4′ a Roerfluit 4′ a Woudfluit 2′ a Flageolet 1′ a Sesquialter 2 st d Dulciaan 8′ B/D Tremulant _____________________ Pedaal C-d’ b Subbas 16′ b Praestant 16′ b Octaaf 8′ b Wijdgedekt 8′ d Quint 6′ b Octaaf 4′ b Bazuin 16′ d Trompet 8′ |
Koppelingen: HW-RF B/D en HW-Fed
Afsluitingen: HW, RF, Ped
Calcant (buiten werking)
Ventiel
Toonhoogte: a’ = 435 Hz.
Stemming: Werckmeister III
a = 18de-eeuws register uit voormalige Janskerk te Arnhem.
b = register van N.A. Lohman uit 1824/1828.
c = door Reil in 1984 gereconstrueerd register.
d = door Reil in 1984 aangevuld gereserveerd register.
Het Pels & Van Leeuwen-koororgel (1990)
Sinds 1990 beschikt de Grote Kerk in Heusden over een koororgel.
In dat jaar bouwde Pels & Van Leeuwen voor deze kerk een vijf stems positief met aangehangen pedaal. Het klassiek vormgegeven snijwerk is gemaakt door De Wit uit Waddinxveen.
Organist
Organist van de kerk is Jaco van de Werken
Concerten
In deze kerk worden doorgaans geen concerten georganiseerd.
Op zaterdag 10 oktober 2015 werd een excursie belegd naar een viertal kerken in de regio ‘s-Hertogenbosch, waaronder deze kerk.
Muziek
Lohman-orgel op cd
Jaco van de werken heeft in 2019 een cd opgenomen op het Lohman-orgel.
YouTube
Reinier Korver:
Interview met Jaco van de Werken (9:03)
C.P.E. Bach: Thema mit Variationen in D-Moll (12:30)
Buxtehude, J.H. Knecht, J.S. Bach, F. Mendelssohn Bartholdy, Piazza, Alain, Hagen met Mark Brandwijk (59:04)
Kees Verhoek:
Fantasie Psalm 99 (4:37)
De kerk
Oudheusden wordt al vanaf de 8ste eeuw bewoond. In die tijd is sprake van een versterkte plaats, een ‘Kasteel’, aan het Oude Maasje. Dit kasteel, dat de naam ‘Nieuwenrooy’ droeg, stond vlakbij de plaats waar nu de openbare basisschool ‘Nieuwenrooy’ is gebouwd.
De kerk van Oudheusden is na diverse verwoestingen na de Franse tijd niet meer herbouwd.
Doordat de loop van de Maas zich steeds verder noordwaarts verlegt, ontstaat al in de 12de eeuw de behoefte elders een versterkte plaats te bouwen. In de directe nabijheid van dit kasteel ontwikkelt zich in de loop der eeuwen de vestingstad Heusden. Al in het jaar 1210 wordt van een kerk te Heusden melding gemaakt. Hoe die kerk eruit gezien heeft is onbekend. Het restant, de in Romaanse stijl gebouwde toren, is in 1944 verwoest. In 1328 wordt de kerk uitgebreid met een noorder- en zuiderzijbeuk. Ook komt er een koor in gotische stijl.
In 1555 wordt in plaats van de noordbeuk een dwarsschip gebouwd en komen er drie traveeën, in afwisselende lagen baksteen en natuursteen. Hier treft men nog altijd versieringen aan in gotische stijl. De stadsbrand van 1572 vernielt grote delen van de kerk. Vanaf 1579 volgt een grondige restauratie.
In 1628 wordt het waarschijnlijk in 1412 gebouwde nevenkoor aan de noordzijde gesloopt. De plaats van dit nevenkoor is in het muurwerk nog zichtbaar.
In de jaren 1637-1639 wordt het koor vernieuwd. Door terugtrekkende Duitse troepen wordt in de nacht van 4 op 5 november 1944 de toren opgeblazen. Ook het westelijk deel van de kerk wordt verwoest. Na de oorlog wordt de kerk aan de westzijde op sobere wijze afgesloten en gerestaureerd. De toren, de westelijke kapellen en de verwoeste travee zijn niet herbouwd. De omtrek van de fundamenten is aangegeven in de bestrating.
In de kerk bevinden zich, naast fraaie grafzerken en tekstborden uit de 16de en 17de eeuw, klokken uit 1334, 1501 en 1518. Een klok uit 1412 hangt thans in de dakruiter. Zeer fraai is het uit 1733 daterende praalgraf van de baron Van Friesheim, van 1711-1733 gouverneur van Heusden. Het ontwerp van dit grafmonument is van Jacob Marot en het beeldhouwwerk is uitgevoerd door Jan Baptist Xaverij.
Tekst: Hervormde Gemeente Heusden.
www.protestantegemeenteheusden.nl
Info
Foto’s en info Wim van der Ros, tenzij anders vermeld.
Laatste actualisatie: 6 januari 2022