Den Hout – Sint-Corneliuskerk (gesloten)

Orgels Concerten Kerk Info

Houtse Heuvel 12 
4911 AW Den Hout
Locatie op google/maps 


De orgelgeschiedenis

Het voormalige Derksen van Angeren-orgel (1847)
In 1847 leverde Antonie Derksen van Angeren een nieuw orgel voor de vernieuwde schuurkerk in Den Hout. Het verving een oud klein orgel, dat in 1787 door Cornelis van Oeckelen was geleverd en in 1835 was gewijzigd door de gebroeders Franssen. In 1878 werd de oude schuilkerk vervangen door een nieuwe kerk. Het orgel werd overgeplaatst door Derksen van Angeren zelf, terwijl de firma Gebr. Ramakers uit Geleen een nieuwe neogotische kas maakte. 
Het orgel is in 1912 afgebroken. De dispositie was:

Manuaal 
Bourdon 16′
Prestant 8′
Holpijp 8′
Viola di Gamba 8′ (discant)
Octaaf 4′
Fluit 4′
Quint 3′
Superoctaaf 2′
Flageolet 1′
Mixtuur III-IV sterk
Cornet V sterk
Bazuin 16′ (bas)
Trompet 8′

Pedaal
Aangehangen

Speelhulpen: Tremulant, Ventil.
Toetstractuur en registertractuur mechanisch. 
Windlade sleeplade.

Het Franssen-orgel (1912) 
Het Derksen van Angeren-orgel werd na 1912 vervangen door een groot nieuw instrument van de firma Franssen. 
Dit was een electrisch unit-orgel met acht grondstemmen waar 29 registers van werden afgeleid.

Het Pels-orgel (1950) 
Bernard Pels & Zn. – opus 256


Orgelfotos Janco Schout

In 1950 is een nieuw orgel in de kerk geplaatst door de firma Pels & Zn. uit Alkmaar. Adviseur bij de bouw was P.J.J. Oomen, organist van de kerk sinds 1929. Hij bespeelde het orgel ook bij de inwijding op 3 september 1950. In 1970 is het orgel gereviseerd. Dit instrument bleek rond 1989, na de restauratie van de kerk, ernstig vervuild te zijn. De firma Nijsse voerde schoonmaakwerkzaamheden uit, gecombineerd met restauratie van delen van het instrument. De dispositie en oorspronkelijke opbouw en tractuur bleef volledig ongewijzigd. Op 2 november 1991 werd het hernieuwde orgel weer in gebruik genomen.

Enkele pijpen van de Trompet 8′ van het Hoofdwerk.

Dispositie

Hoofdwerk  C-g”’ Zwelwerk
Prestant 8′
Salicionaal 8′
Bourdon 8′
Octaaf 4′
Quint 2 2/3′
Octaaf 2′ st
Trompet 8′








Prestant 8′
Viola di Gamba 8′
Holpijp 8′
Prestant 4′
Blokfluit 4′
Nasard 2 2/3′
Woudfluit 2′
Terts 1 3/5′
Hobo 8′
_________________
Pedaal  C-f’
Subbas 16′
Octaaf 8′
Gedekt 8′ – unit
Koraalbas 4′ – unit.

Koppelingen
Hoofdwerk – Zwelwerk. 
Hoofdwerk – Zwelwerk 16′. 
Zwelwerk – Zwelwerk 16′. 
Pedaal – Hoofdwerk. 
Pedaal – Zwelwerk.

Speelhulpen
Tremolo. 
1 vrije combinatie. 
5 vaste combinaties (p – mf – f – ff – tutti). 
Automatisch pedaal. 
Generaal crescendo. 

Toetstractuur electropneumatisch.
Registertractuur electropneumatisch.
Windlade(n) kegelladen.

Enkele foto’s van het binnenwerk van het orgel door Wout Kalkman: 

Boven: het stemmen van de tongwerken door organist Ton Stevens. 


De geopende lamellen van de zwelkast van het zwelwerk. Enkele pijpen van de Hobo 8′ zijn links zichtbaar.

Het Pels-koororgel 1958 
Bernard Pels & Zn. – opus 455

*

Het koororgel is afkomstig uit de Mariakerk in Oosterhout. Het is een unit-orgel met twee stamregisters, de Holpijp 8’ en Prestant 4’. Gebouwd door Pels & Zn. in 1958.
In 2004 werd het in Den Hout geplaatst.

Dispositie

Manuaal I C-g”’ Manuaal II
Prestant 8′
Bourdon 8′
Prestant 4′
Fluit 4′, 
Quint 2 2/3′
Oktaaf 2′






Prestant 8′
Holpijp 8′
Prestant 4′
Fluit 4′ 
Quint 2 2/3′
Fluit 2′
Terts 1 3/5′
_________________
Pedaal  C-f’
Resultantbas 16′
Gedekt 8′
Fluit 4′

Toetstractuur electrisch.
Registertractuur Electrisch
Windlade(n) Unit-lade 

Concerten

Maandag 20 mei
Aanvang 15:00
Gratis toegang
Orgelsoap GLVM (deel 5: Finale/slot)
Cees Rijnders, verteller Ton Stevens, orgel

Organist Ton Stevens uit Oosterhout en verteller Cees Rijnders uit Raamsdonksveer hebben door een ‘Orgelsoap’ op het fraaie Pels-orgel van de H. Corneliuskerk te Den Hout bedacht.
Dit idee ontstond omdat een van de Ludens-marktconcerten niet in de basiliek kan worden verzorgd omdat er in het weekend van Maria Hemelvaart op de markt bij de basiliek kermis is, met geluidoverlast in de kerk. Ton bedacht om uit te wijken naar Den Hout en dan een programma te brengen dat voor kinderen en volwassenen interessant is. Ook om het orgel wat van z’n imago als psalmenbegeleider af te helpen. Het werd een ‘orgelsoap’ waarbij Maria (Marieke) aan Cornelus (van de kerk) wordt gekoppeld. Het verhaal wordt vertelt en, zoals vroeger bij theatervoorstellingen, begeleid door het orgel. 

 *
Organist Ton Stevens (zittend voor de microfoon) verwelkomt de aanwezigen. Naast hem staand, Cees Rijnders, verteller.

*
 
* Ton Stevens neemt met zijn registranten het applaus in ontvangst.

Tijdens de koffie na afloop is een ieder het er over eens dat dit een hele leuke aanleiding is om het orgel weer eens te horen. “Een verrassende vertelling van het kerstverhaal in regionale context, en passend gekoppeld aan de orgelmuziek. Zou meer moeten gebeuren, dit soort initiatieven”…. 

De kerk

Deze kerk is in 2016 aan de eredienst onttrokken.
2020 – Kerk is verkocht: Pastoor Han Akkermans laat weten dat de Catharinaparochie de voormalige Corneliuskerk in Den Hout verkoopt aan de Houtenaren Miranda van Bragt en Jan Vermeulen. Pastoor Akkermans: “Het echtpaar bewoont de oude pastorie naast de kerk. Het doel van de koop is de kerk voor het dorp te behouden en er een maatschappelijke invulling aan te geven: onderwijs, cultuur, welzijn en zorg. Het voorlopig koopcontract is 2 oktober getekend; de definitieve overdracht vindt uiterlijk 31 maart 2021 plaats. De komende maanden zal Miranda van Bragt verdere mededelingen doen over de invulling en het gebruik van de kerk.”

Historie van de kerk
Er bestond in de 14de eeuw reeds een kapel in Den Hout, die behoorde bij een gasthuis en was gewijd aan Antonius Abt. Wellicht in 1336 door Willem van Duivenvoorde gesticht of door diens zoon in 1385. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd het gasthuis verwoest en raakte de kapel in verval. De grond waarop gasthuis en kapel hebben gestaan werd in 1805 begraafplaats. Toen in 1787 Den Hout het recht kreeg om een zelfstandige parochie op te richten, werd er een schuurkerk gebouwd die onder bescherming werd gesteld van de H. Cornelius, de ‘boerenheilige’, die wordt aangeroepen bij veeziekten en stuipen.
Door de verering van de H. Cornelius werd Den Hout een bekende bedevaartplaats. In 1836 onderging de schuurkerk een flinke verbouwing. Het dak werd verhoogd en de kerk kreeg een toren met klokken, maar 40 jaar later bleek de kerk toch nog te klein.
In 1878 werd daarom de huidige Corneliuskerk gebouwd. De wijding van de nieuwe kerk vond plaats op 16 september 1878, de feestdag van de H. Cornelius. 

De huidige kerk
De kerk is een van de eerste werken van architect Petrus Johannes (Piet) van Genk, de belangrijkste architect van kerken in het bisdom Breda aan het eind van de 19de eeuw. Van Genk ontwierp de kerk in een voor Nederland unieke neogotische stijl die sterk was beïnvloed door de Belgische neogotiek. Dezelfde stijl zou hij de rest van zijn carrière hanteren.
Bij de inwijding was slechts het noodzakelijkste aangebracht. De vele kunstwerken die de kerk nu rijk is, werden dankzij de gulheid van de parochianen in de eerste decennia die volgden op de inwijding aangebracht. 
In 1904 werden aan de westzijde twee nieuwe kapellen aangebouwd. 
De muurschilderingen van de kerk zijn van P.J.H.Cuypers en dateren uit 1908.
In de novemberdagen van 1944 werd de kerk zwaar getroffen door granaatvuur, waardoor toren, transept, priesterkoor en bijsacristie ernstig beschadigd raakten. Herstel volgde spoedig, maar de kerk bleef sober.

Afb.: doorzicht naar het koor en, rechts*, de preekstoel met marmeren beeltenissen van Christus en apostelen.

*

Afbeeldingen*: de duif onder de luifel van de preekstoel en het koor met kruisbeeld en glas-in-lood-ramen.

Afb.: detail communiebank met laatste avondmaal. 

Afb.: het H.Cornelius-zijaltaar met het beeld van de heilige erboven.
Opschriften van het altaar: ‘H.Cornelius, bijzonder patroon van lichamelijke kwalen’
en ‘Wij smeeken, o God, dat wij die tot de H.Cornelius onze toevlugt nemen, van stuipen, vallende ziekten en besmetheden verlost en bevrijd mogen worden’.
Op het retabel zijn in het midden en links twee tafrelen afgebeeld met zieken en mensen die zich smekend en biddend tot de heilige wenden.

De heilige Cornelius
Cornelius stamde uit een oud adellijk Romeins geslacht, dat der Cornelii. Hij werd in Rome geboren in het begin van de derde eeuw. Na de gewelddadige dood van paus Fabianus op 10 januari 250 als gevolg van de christenvervolgingen door keizer Decius bleef de pauselijke troon 15 maanden lang onbezet. Toen het wat rustiger werd, koos de Romeinse geestelijkheid in 251 Cornelius tot bisschop van Rome en dus tot paus. Cornelius had een gematigde houding tegenover afvallige christenen: de mensen die onder druk van de vervolgingen waren bezweken, maar daar spijt van hadden en weer terug wilden keren. Cornelius wilde dat toestaan mits ze boete gedaan hadden.
Die houding bracht hem in conflict met Novatianus, voor wie het ondenkbaar was dat de afgedwaalden weer in de kerk konden worden opgenomen. Deze Novatianus ging steeds verder: hij verklaarde dat de Kerk niet de macht had om voor dergelijke zonden of zelfs voor zonden als overspel absolutie te verlenen. Toen hij zichzelf als tegenpaus uitriep, werd hij van ketterij beschuldigd en geëxcommuniceerd.
De rust voor de christenen was van korte duur, want in 252 begon keizer Gallus een nieuwe christenvervolging. Paus Cornelius werd verbannen naar wat nu Civitavecchia heet, de huidige haven van Rome. Hier overleed hij in juni 253, volgens sommigen door onthoofding (vandaar het zwaard waar hij soms mee wordt afgebeeld). Officieel stierf hij door de ontberingen van zijn verbanning, vandaar de titel ‘martelaar’. Cornelius’ lichaam werd naar Rome gebracht en in de catacombe van Calixtus bijgezet.
Vanaf de vijftiende eeuw wordt Cornelius voorgesteld als paus met tiara en driedubbele kruisstaf. Zijn bijzonder attribuut is een hoorn (‘cornu’), een associatie met zijn naam Cornelius. Hij wordt dan ook vereerd als beschermheilige van het hoornvee. Steun van hem wordt gevraagd tegen kinderstuipen, epilepsie (de Corneliusziekte), kramp, zenuw- en oorkwalen. 
In Brabant wordt de heilige Cornelius ook Sint Knillis genoemd. Hij werd in de Middeleeuwen een echte volksheilige en de devotie voor hem raakte juist hier sterk verspreid. Cornelius behoorde tot de zogenaamde ‘noodhelpers’ bij ziekten en moeilijkheden. In het hertogdom Brabant waren er vier veeheiligen: Sint-Antonius (varkens), Sint-Quirinus (paarden) Sint-Hubertus (hondsdolheid) en Sint-Cornelius dus voor het gehoornde vee.
Bron: www.bhic.nl 

Kerkvernieuwing
Halverwege de jaren ’50 van de twintigste eeuw ontkwam de kerk niet aan de vernieuwingsdrift. Ze werd ‘gezuiverd’ van een aantal niet als modern ervaren zaken, waaronder de kruiswegstaties van F. van Beers, het retabel van het hoofdaltaar en de muurschilderingen. In 1987 heeft de kerk een volledige restauratie ondergaan, waarbij veel van het meubilair, het beeldhouwwerk en de geschilderde kruiswegstaties van Van Beers werden hersteld.

* *

* Enkele van de kruiswegstaties van F. van Beers.

Info

Orgelinfo: Piet Bron.
Foto’s Janco Schout Foto©jancoschout@solcon.nl 
m.u.v. foto’s met rechtsonder een *: Wijtse Rodenburg 2014.