Orgel Concerten Muziek Orgelkring Kerk
Grotestraat 102
5431DM Cuijk
Locatie op google/maps
B.P. van Hirtum-orgel (1829)
Onder het orgelfront is het in eikenhout uitgesneden wapen van Jacob Diodati te zien.
Dankzij een legaat van een vermogend ingezetene van Cuijk en lid van de kerkelijke gemeente, Jacob Diodati, werden de Hervormden in 1829 in staat gesteld voor 1500 gulden een bescheiden orgel te laten bouwen. Het wordt besteld bij Bernardus Petrus van Hirtum te Hilvarenbeek. De orgelmaker vermeldt de dispositie in zijn Kronyk:
1829.
Het Orgel in de Kerk der Hervormde Gemeente te Cuijk bij de Grave is gemaakt A° 1829 met een Clavier van 4½ Octaaf van C tot 3 gestreept F 2 Blaasbalken. Kas en Regeerwerk van Wagenschotten Hout frontpijpen Engels Tin de binnen pijpen een deel Tin 2 delen Loot met de volgende stemmen
Linkerhand
1. Praestant 4 v
2. Holpijp 8′
3. Fluit 4 v
4. Gemshoorn 2 v
5. Mixtuur 3 sterk
Regterhand
1. Cornet 3 sterk
2. Violdigambas 8 v Dis
3. Octaaf 2
4. Quint 1 ½ v
5. Ventil
Zijnde nog plaats op die Windladen voor een Trompet 8 voet, welk geboord
Hoewel dit orgel later een pedaal kreeg is het niet zeker of dit altijd aanwezig geweest is. Bij de ingebruikname op 20 juni 1830 werd het ingespeeld door de Nijmeegse organist G. de Vries.
Toen in 1865 een deel van het plafond van de kerk instortte, viel aan herstel van het orgel niet te ontkomen. Het is niet bekend wie voor ƒ 55 de werkzaamheden uitvoerde. Veel van het karakter van dit orgel ging verloren toen in 1880 E. Leichel uit Nijmegen voor ƒ 540 ingrijpende werkzaamheden uitvoerde: hij verving veel pijpwerk, waaronder het sprekende deel van de frontpijpen, en bijna alle registerknoppen. Ook plaatste hij een magazijnbalg en wijzigde hoogstwaarschijnlijk de toonhoogte. In 1916 herstelde J. de Heer uit Rotterdam het orgel voor ƒ 200. Nadat het orgel in de jaren 1944/5 oorlogsschade had opgelopen, werden in 1956 plannen gemaakt tot herstel. Offertes werden ingediend door De Koff, Van Vulpen en Clavaux. Als laagste inschrijver kreeg Clavaux de opdracht het orgel te herstellen, waarbij geen poging gedaan is het instrument in de oorspronkelijke stijl te reconstrueren. Opnieuw werd pijpwerk vervangen en onderdelen van de lade en de mechaniek vernieuwd.
De dispositie luidde nadien:
Prestant 8′ Claveaux, grootste pijpen van zink
Holpijp 8′ C-h° 1830, rest w.s. 1880
Viola disc. 8′ w.s. 1880
Octaaf 4′ 1880 en jonger
Fluit 4′ C-H 1830, rest w.s. 1880
Spitsfluit 2′ C-H 1830, rest w.s. 1880
Cornet disc. 3 sterk Claveax
Restauratie 1980
Geadviseerd door Klaas Bolt en drs. Hans van der Harst voerde A.H. de Graaf uit Leusden in 1980 een algehele restauratie uit. Met veel gereconstrueerd pijpwerk kon de dispositie van 1829 worden hersteld en zelfs aangevuld met een Fagot 8′ bas / Clarionet 8′ disc., naar het voorbeeld van het Van Hirtum-orgel te Hilvarenbeek.
Een kistpedaal van C-f, afkomstig van het Van Hirtum-orgel te Lierop, werd toegevoegd. Ook bracht men de oude toonhoogte [noot 1] (a1 = 415 tr.) weer aan met een Chaumont-stemming. Lade, mechaniek en klaviatuur werden hersteld, maar de magazijnbalg bleef in functie. Ook het opmerkelijke front met zijn hoekige torens werd aangevuld, zodat de fraaie eenheid met balustrade en onderbouw weer tot haar recht komt. Het totale project leverde een herkenbaar Van Hirtum-orgel op:
| Manuaal C-f3 | Pedaal C-f |
| Holpijp 8’ C-H eiken, 1830, c-h metaal 1830, rest metaal 1980 Viooldigamba 8’ D Prestant 4’ C-h in het front 1880, rest 1980 Fluit 4’ C-H 1830, rest 1980, C-h1 gedekt, c2-f3 conisch open Octaaf 2’ – 1980 Gemshoorn 2’ C-H 1830, rest 1980, conisch open Flageolet 1½’ (naam ontleend aan oude beschrifting op de registerplaat), C-e gedekt, f-f3 conisch open, 1980 Mixtuur 3 sterk gereconstrueerd naar de boringen in de stok, 1980 Cornet 3 sterk disc. op banken, 1980 Fagot 8’ bas – 1980 Clarionet 8’ disc. – 1980 | Aangehangen |
Samenstelling Mixtuur:
C: 1 – 2/3 – 1/2
c: 1 – 2/3 – 1/2
c1: 2 – 1 1/3 – 1
c2: 4 – 2 2/3 – 2
Samenstelling Cornet:
c1 – 2 2/3 – 2 – 1 3/5
Gelet op de ruimte in de Cuijkse kerk zou de geplande Trompet wellicht te dominant zijn, waarom gekozen werd voor de huidige Fagot/Clarionet naar het voorbeeld van dit register in het borstwerk van het Van Hirtum-orgel te Hilvarenbeek.
Vanwege een kleine brand in 1986 raakten kerk en orgel (laden en houten pijpen) licht beschadigd. Ditmaal herstelde de firma Pels & Van Leeuwen uit ‘s-Hertogenbosch het orgel in 1988. Met instemming van adviseur Van der Harst werd de stemming van 1980 weer omgezet in een gelijkzwevende.
noot 1
Dat de toonhoogte van 415 Hz de oorspronkelijke was, is nog maar de vraag! In zijn Histoire de la facture etc. noteerde Gregoir op p. 187 dat alle Van Hirtum-orgels “un ton plus bas que le ton d’ orchestre” klonken.
Geraadpleegde bronnen en literatuur:
Harst, J.J. van der, Het orgel in de Kerk van de Protestantse Gemeente te Cuijk in Het Orgel, jg. 44, april 1981, p. 116-119.
Jespers, F.P.M., Repertorium van Orgels en Orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks 1900 (’s-Hertogenbosch 1983), 53.
Jespers, F.P.M., Nicolaas en Bernard van Hirtum, Orgelmakers te Hilvarenbeek (Tilburg 1990), 20 e.v..
Copyright © Orgelkring Gregorius van Dijk Boxmeer.
Tekst Wout van Kuilenburg
Fotos Wim van der Ros
Dispositie:
| Manuaal C-f3 | Pedaal C-f |
| Holpijp 8′ Viooldigamba 8′ D Praestant 4′ Fluit 4′ Octaaf 2′ Gemshoorn 2′ Flagiolet 1 1/2′ Cornet III st Mixtuur III st Fagot 8′ B Clarionet 8′ D Tremulant | aangehangen |
Restauratie 2014
In 2014 is het orgel door Pels & Van Leeuwen gerestaureerd onder advies van Henk Kooiker. Een belangrijk onderdeel van de restauratie was het reconstrueren van de oorspronkelijke balginstallatie. De trapinstallatie is daarbij opnieuw geplaatst, waardoor het orgelspel een rustiger, meer ontspannen karakter krijgt.
De restauratie van het kerkgebouw en het orgel van de Protestantse Gemeente te Cuijk is financieel mogelijk geworden door een BRIM-subsidie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en bijdragen uit de volgende fondsen: Maatschappij van Welstand, Stichting Bianchi, Prins Bernhard Cultuurfonds, PKN – bureau Steunverlening, Skanfonds, Stichting Bouwcultuurfonds Zuid-Nederland, Stichting M.A.O.C. Gravin van Bylandt, Vereniging Unitas, Meindersma Sybema Stichting, Stichting Orgelfonds Mooy, Olga Heldring Fonds (M.C.d.H.)
Concerten
In deze kerk worden af en toe concerten georganiseerd.
Gratis toegang, vrije gave (richtbedrag € 5,-).
Muziek
Zaterdag 7 oktober 2017
Deze kerk was onderdeel van de najaarsexcursie van de Brabantse Orgelfederatie. Het orgel werd toen bespeeld door Henk Kooiker.
Orgelkring ‘Gregorius van Dijk’
Concerten op dit orgel worden o.a. worden verzorgd door deze orgelkring.
Klik hier voor meer informatie.
Deze organisatie is vertegenwoordigd bij of lid van de Brabantse Orgelfederatie.
De kerk
Neo-klassicistisch kerkje uit 1809. Rijksmonument.
Klokkenstoel met klok van anonieme gieter, 35 cm.