Teteringen – Sint-Willibrorduskerk

Orgel Concerten Kerk Orgelcommissie Info

Kerkstraat 1
4847 RM Teteringen
aan het Willem-Alexanderplein 
Locatie op Google Maps

Het Delahaye-orgel (1824)

Reeds drie jaar nadat in 1820 de parochiekerk in Teteringen in gebruik werd genomen, werd op 5 november 1823 een contract getekend voor het maken van een nieuw orgel. Hiervoor tekende Jean-Joseph Delahaye (1786-1845). Hij was een telg uit het orgelmakersgeslacht Delahaye*, dat vanuit Antwerpen werkzaam was. Zij plaatsten in Nederland o.a. orgels in Bergen op Zoom, Breda, Gouda (nu geplaatst in Moordrecht), Dongen, Teteringen en Eindhoven. Veel van hun orgels in Nederland zijn helaas verloren gegaan.
Het orgel in Teteringen was een eenklaviers instrument met vermoedelijk een aangehangen pedaal van bescheiden omvang. Het had oorspronkelijk de navolgende dispositie (vermeld volgens ladevolgorde).

Dispositie

Manuaal
Prestant 16′ D
Cornet 5 st D
Prestant 8′
Bourdon 16′
Quintadeen 8′
Prestant 4′
Holpijp 8′
Octaaf 2′
Fluit 4′
Quint(-fluit) 3′
Veldfluit 2′
Mixtuur 5 st
Trompet 8′ B
Trompet 8′ D
Clairon 4′ B
Hautbois 8′ D (2010)
Tremulant

Het orgel had voor de windvoorziening drie spaanbalgen. Diverse orgelmakers hebben in de loop der jaren aan het orgel in Teteringen gewerkt. Zo wijzigt Van der Aa in 1879 de windvoorziening. Voortaan krijgt het orgel zijn wind uit een magazijnbalg, gevoed door drie schepbalgen, welke door een krukas met slinger werden bediend. Deze constructie werd in de 19e eeuw ook veel toegepast door de Belgische orgelmaker Loret. In Brabant vinden we dat terug o.a. bij de orgels te Reusel, Lith en Berkel-Enschot. In 1909 ondergaat het orgel een ingrijpende wijziging en wordt aangepast aan de toen heersende opvattingen. Dit gebeurt in overleg met de heren Cornelis Verstegen, muziekleraar van het seminarie IJpelaar en zijn voorganger, rector Jos van Goch, welke al vaker was opgetreden als orgeldeskundige in de regio Breda. Het werk, dat werd uitgevoerd door de Orgelmakers Vermeulen. Een Viola di Gamba 8′ kwam in de plaats van de Quintadeen 8′ en de Octaaf 2′ moest het veld ruimen voor een Salicionaal 8′. Ook werden o.a. nieuwe klavieren geplaatst (waarbij het pedaalklavier werd vergroot: C-d’). 
Toen in 1927 de bouw van de nieuwe Willibrorduskerk vorderde, werden ook plannen tot overplaatsing en wijziging van het orgel voorgesteld. De Bourdon 16′ zou op pneumatische wijze worden afgevoerd tot een zelfstandige pedaalstem, en het veel te scherpe register Mixtuur zou vervangen worden door een Voix Celeste. Het orgel werd op het oxaal achterin de kerk geplaatst, waar het aan de torenzijde een plaats kreeg, zoat het rozetraam vrij bleef. Door het aflopende gewelf kon de engel op de rechtertoren niet weer geplaatst worden.
In 1944 probeerden de Duitsers de toren op te blazen, en liep het orgel ernstige schade op. Waar kappen en front ernstig beschadigd waren, brachten de orgelmakers Vermeulen het orgel weer in bespeelbare staat en demonteerden de volledige bovenbouw. Zij plaatsten in 1952 nieuwe zinken frontpijpen.
In 1972 werd Hans van der Harst aangezocht om als adviseur een komende restauratie voor te bereiden en te begeleiden. Uiteindelijk kon in 1991 het volledig gerestaureerde orgel weer in gebruik worden genomen. Deze restauratie werd uitgevoerd door Frans Vermeulen te Weert. Getracht is zoveel mogelijk terug te grijpen naar de oorspronkelijke situatie van 1823/1824. Wel is de gewijzigde fraaie windvoorziening van Van der Aa gehandhaafd. Zowel het frontpijpwerk als de verdwenen stemmen zijn gereconstrueerd. Voor de reconstructie van de klaviatuur werd het orgel te Diest (1828) als uitgangspunt genomen. Het orgel heeft weer de oorspronkelijke (bovenstaande) dispositie.
Het orgel is in 1991 voor een betere klankuitstraling en een beter gebruik in de liturgie voor in de kerk op de begane grond geplaatst.
In 2010 is door Verschueren op de vrije discant-plaats een (oorspronkelijk geplande) Hautbois 8′ discant geplaatst. Op zondag 7 november 2010 werd dit met een orgelconcert door Olga de Kort en Piet Loose gevierd.

*de naam Delahaye werd ook wel geschreven als De Lahaye, De la Haye, Delheye enz.

Tekst: Wim van der Ros
(Naar gegevens uit het restauratierapport van drs. J.J. van der Harst)

Concerten

Zondag 15 april 2018
Aanvang: 15.00 uur
Toegang: € 7,50 
Jan Willems (orgel)
Ilse van Wuijkhuijse (sopraan)
Muzikaal intermezzo door Liesbeth Kruis en Brechtje de Haas (fluit) en Piet Loose (piano).
Werken van J.P. Sweelinck, F.Mendelssohn-Bartholdy, G. Fauré, W.Kalkman, etc.

Orgelcommissie J.J. Delahaye orgel Willibrorduskerk Teteringen

Secretaris Orgelcommissie: Emmy Verschueren

De kerk

Tussen 1505 en 1510 stond op het dorpsplein in Teteringen al een kapel die was toegewijd aan Onze Lieve Vrouwe. Na verwoesting door brand werd deze O.L. Vrouwekapel in 1632 weer opgebouwd tot parochiekerk. Deze kerk werd na 1648 bij het einde van de Tachtigjarige Oorlog overgedragen aan de protestanten. De katholieken weken uit naar een schuurkerk die in 1688 recht tegenover het raadhuis gebouwd werd. In 1757 wordt Willibrord als patroonheilige van deze schuurkerk genoemd. 
In 1809 kwam de parochiekerk weer in katholieke handen. Men brak deze middeleeuwse kerk af en bouwde in 1820 een nieuw kerkgebouw met vijf traveeën. De oude schuurkerk werd in toen afgebroken. Op 26 september 1926 werd de huidige Willibrorduskerk ingewijd, gebouwd naar een ontwerp van architect J.H.H. van Groenendael.


Info

Laatste actualisatie april 2018