Oosterhout – Sint-Jansbasiliek

Bätz-orgel (oud) Maarschalkerweerd-orgel Verschueren-koororgel Organist Concerten Marktconcerten Beiaard Dierendagproject Muziek Basiliek Stichting Ludens Info

Basiliek van de H. Johannes de Doper (Sint-Jansbasiliek)
Markt 17
4901 EP Oosterhout
Locatie op Google Maps

Fototentoonstelling zusters Norbertinessen

Tot 11 september 2022 zijn in de Basiliek portretten te zien van alle zusters Norbertinessen van Sint-Catharinadal. De foto’s zijn gemaakt ter gelegenheid van het 750-jarig bestaan van het klooster Sint-Catharinadal. Fotograaf Koos Breukel staat bekend om zijn integere, markante en tegelijkertijd sobere portretten. De tentoonstelling is een project van het Stadsarchief Breda, de Stichting Grote Kerk Breda en de gemeenten Oosterhout, Breda en Roosendaal.
De tentoonstelling is te bezichtigen tijdens de openstelling van de Basiliek van woensdag tot en met zaterdag van 14.00 tot 16.00 uur.

Het Bätz-orgel (1758)

Op 27 juli 1758 werd in de toen Hervormde Kerk (nu de Sint-Jansbasiliek) een nieuw orgel opgeleverd, gebouwd door J.H.H. Bätz. Bij oplevering was een plaats gereserveerd voor een Dulciaan 8′. 
De kerk ging in 1810 definitief over in katholieke handen. In 1888 werd besloten een nieuw groter orgel te laten maken door Maarschalkerweerd. Deze kocht het oude Bätz-orgel, breidde het uit met een tweede klavier in een zwelkast en vrij pedaal, en plaatste het in de pas gebouwde neogotische Monicakerk (Herenweg 99) te Utrecht. Maarschalkerweerd wijzigde ook de dispositie van het oorspronkelijke werk. De Cornet verviel en een deel van het pijpwerk werd vervangen. Tevens vergrootte hij de manuaal- en pedaalomvang. De firma Vereenigde Kerkorgelfabrieken in Aalten voerde in 1925 een revisie uit. 

In 1970 werd de Monicakerk gesloten en in 1973 afgebroken. Het orgel is hierna door de gebroeders Vermeulen gerestaureerd en teruggebracht in de oorpronkelijke staat. Het kreeg een nieuw onderkomen in de Utrechtse Sint Nicolaaskerk aan het Boerhaveplein. De restauratie was in 1978 voltooid. De Sint Nicolaaskerk werd echter in 1984 gesloten, en niet lang daarna afgebroken. De Sint Michaëlsparochie in Schalkwijk kocht het orgel in juni 1984. Na een grondige restauratie door Vermeulen te Weert is het op 17 mei 1987 in gebruik genomen in de neogotische Sint-Michaëlskerk. 

Het Maarschalkerweerd-orgel (1890)

In 1890 kocht het kerkbestuur van de Sint Jan in Oosterhout van orgelbouwer Maarschalkerweerd een ‘elektro-pneumatisch’ orgel voor de prijs van 9400 gulden. Na bijna vijfenzeventig jaar stagneerde het onderhoud, en de parochie moest in 1965 uitzien naar een vervangend instrument. Dankzij de Oosterhoutse gemeenschap en het bedrijfsleven kon in 2006 het oorspronkelijke orgel weer in gebruik worden genomen. De firma Elbertse had de taak het beschadigde instrument schoon te maken en te herstellen. De orgelbouwer wijst op het grootse geluid van het orgel na de restauratie. De adviseur van de Katholieke Klokken- en Orgelraad adviseerde bij de ingebruikname om ‘de schoonheid te koesteren, het bij concerten te gebruiken en het te integreren in het kerkgebouw’.

De zwelwerk-luiken van het Positief in de rechterkas.

Het contract voor de bouw van het Maarschalkerweerd-orgel in de St. Jan te Oosterhout werd opgemaakt op 2 juni 1888.
Het plan voorzag in een groot 2 klaviersconcept met vrijstaande speeltafel met aanvankelijk 23 stemmen; tijdens de bouw werd het uitgebreid met 2 extra stemmen. Behalve dat dit concept groot van opzet was en de twee extra toegevoegde registers (een Quintfluit 6 vt op het HW en de plaatsing van een Cornet/Doublet ten faveure van een Flageolet 2 vt op het Positief) binnen het dispositieschema uniek is voor Maarschalkerweerd, werd dit instrument ingericht met een voor die tijd grote noviteit, namelijk een elektrische/pneumatische speeltractuur, terwijl de registertractuur langs conventionele mechanische weg werd gerealiseerd.
Het orgel werd op 29 juli 1890 ingespeeld door de toenmaals bekende organist Jos. A. Verheijen.

Uit Het Orgel van 1 september 1890:

“Dinsdag 29 juli j.l. is door den Hoogeerw. Deken G. de Nijs te Oosterhout (N-Br.) plechtig het nieuwe orgel in de R-K kerk ingewijd, aldaar geplaatst door de firma Maarschalkerweerd & Zoon, alhier. Na de kerkelijke inwijding deed de heer Jos. A. Verheijen, de bekende organist, de eerste tonen door het kerkgebouw weerklinken. Welk een genot men na de mis moet gesmaakt hebben, toen genoemde heer door vrije keuze van afwisselende stukken alle krachten van het schoone instrument kon laten werken, zal men zich eenigszins kunnen voorstellen, als men de beschrijving nagaat ons door den kundigen vervaardiger welwillend verstrekt. Het orgel bestaat uit twee groote kasten, die door hun eigenaardige plaatsing ter weerszijden in den ruimen toren het groote achterraam ten volle zichtbaar laten. De organist is zoo geplaatst, dat hij de kasten achter zich heeft en het vrije gezicht op het altaar behoudt, wat met het oog op den r.-katholieken eeredienst van zeer veel gewicht mag heeten, terwijl voor de hh. Zangers eene ruime plaats is opengelaten, wat evenzeer aanbeveling verdient.” 

Uit het Nieuwsblad voor het Kanton Oosterhout van donderdag 31 juli 1890:
“De Parochianen van Oosterhout mochten Dinsdag, onder eene plechtige solemneele H. Mis, de tonen van het lang verwachte nieuwe orgel hooren. Na de plechtige wijding door den HoogEerw. Heer G. de Nijs, Deken, klonk voor het eerst het geluid van het schoone instrument, bespeeld door de begaafde hand van den zoo gunstig bekenden Amsterdamschen Organist, den heer Jos A. Verheijen, plechtstatig door het Kerkgebouw. Het zangkoor voerde zeer verdienstelijk de 1e Missa van G. A. Heynze uit, waarbij de heer Jos Verheijen welwillend de orgelpartij vervulde en de heer B. Mutsaers van Tilburg, eveneens welwillend zijne medewerking verleende en met veel aplomb de tenorsolo’s zong. De heeren F.O. en J.F., leden van het zangkoor, zongen zeer verdienstelijk respectievelijk de bas en 2e tenor-solo’s. Na de H. Mis waren wij in de gelegenheid het orgel in zijne volle kracht te kunnen bewonderen. De heer Jos A. Verheijen gaf eenige compositiën van groote meesters ten beste en kon daardoor de uitstekende eigenschappen van het reusachtige instrument tot haar volle recht doen komen. Hoe liefelijk zacht zweefden de tonen van de Viola di Gamba, in vereeniging met de Voix Céleste en gedragen door de open Subbas door het ruime kerkgebouw, om plaats te maken voor krachtige fortissimo’s, waarin de metalen 16 voets bazuin haar machtig geluid deed gelden. Hoe aangenaam klonken de verschillende fluitregisters en terwijl dan de violoncel met haar rond en zangerig geluid, opgewekt door de kunstenaarshand van den heer Verheyen, uit de diepte opwelde, kon men zich verbeelden een symfonie orchest te hooren spelen. De heer Jos A. Verheijen heeft getoond het meesterschap op den koning der instrumenten te bezitten, een woord van lof en dankbaarheid zij hem dan ook hartelijk toegebracht, niet iederen dag toch is men in de gelegenheid om een dergelijk, alom in den lande ten gunstigste bekend, orgel-virtuoos te kunnen hooren. Niet minder komt een woord van waardeering toe aan de firma H. Maarschalkerweerd & Zoon te Utrecht, voor het door haar vervaardigde kunstgewrocht.” 

Uit het (handgeschreven) dagboek van koster Govert Tempelaars (die in februari 1886 tot koster van de Basiliek was benoemd):

“In 1890 Is op een Dingsdag den 29ste julij het nieuw orgel plegtig ingewijd door den HoogEerwaarde Heer Deken G. de Nijs Smorgens om negen Uure een Plegtige Solemenele Mis Opgedragen door den HoogEerwaarde Heer Deken geassisteert door Meheer Schoen en Meheer de Weert. Het Orgel word dien morgen bespeeld door den benoemde Orgelist van der Hijden van Amsterdam.”

Maarschalkerweerd bediende zich in die tijd van het toen nog gebrekkige fenomeen elektriciteit. Deze elektrische tractuur had in deze experimenteerfase veel onvolkomenheden. Ook dit orgel sukkelde daarmee en rond 1900 wijzigde Maarschalkerweerd de tractuur naar een zuiver pneumatische vorm; de elektromagneten bleven – gelukkig – in de windladen aanwezig en geven ook nu nog een goed beeld hoe dit systeem functioneerde.

Opbouw van het orgel
Het instrument is opgebouwd in twee kasthelften in neogotische stijl aan de westkant van de kerk; de zuidelijk gesitueerde kast bevat windladen en pijpwerk van het Hoofdwerk, alsmede de grote magazijnbalg en de windmotor; de noordelijke afdeling het Pedaal en het Positief, dat in een zogenaamde crescendokast is geplaatst.
Het kastwerk is gemaakt van grenenhout (Pitch-pine). De speeltafel is naar ‘Französischer Art’ gemaakt; het bekende tafeltype van Cavaillé-Coll met terassenindeling voor de registertrekkers heeft hier model gestaan. De windvoorziening bestaat uit een grote reservoirbalg van vier vierkante meter (systeem Cumming) met 2 schepbalgen. Na 1900 is een windmachine aangebracht. De tractuur is aanvankelijk elektrisch uitgevoerd. Het feit echter dat de stroomvoorziening niet constant was, deden Maarschalkerweerd en het kerkbestuur reeds in 1900 besluiten de toetstractuur om te bouwen tot een pneumatische tractuur. De oude magneten werden losgekoppeld doch wel behouden op hun oorspronkelijke plaats.
Het pijpwerk is van goede kwaliteit, zoals gebruikelijk bij Maarschalkerweerd en is in eigen huis gemaakt.
Het instrument is zeker tot 1930 onderhouden door de opvolgers van Maarschalkerweerd. Het is niet duidelijk welk bedrijf de windmachine heeft geplaatst en wie het orgel vervolgens heeft onderhouden. In de zestiger jaren van de vorige eeuw is het orgel aan kostbaar groot onderhoud toe. De veranderde liturgische opvattingen van het Tweede Vaticaans Concilie dringen in Oosterhout door en men besluit het Maarschalkerweerdorgel te laten voor wat het is. Tussen 1968 en 1975 loopt het orgel ernstige schade op. De toegangstrap tot het oksaal wordt vernieuwd, waarbij men zonder mededogen de mechanische tractuur van het Positief en het Pedaal doorzaagt en de restanten in een hoek van de orgelkast deponeert. Daarna wordt ook de stroomtoevoer naar de orgelmotor afgekoppeld en het orgel wordt veertig jaar niet meer bespeeld!

Restauratie
Eind 1999 werd Jos Laus namens de Katholieke Klokken en Orgelraad als adviseur aangesteld en werd een Historisch Rapport en Restauratieplan opgesteld. Ook de rijksadviseur voor orgels bezocht het instrument, omdat het orgel – hoe verwaarloosd ook – een belangrijk historisch instrument is, mede gelet op de van oorsprong elektrische tractuur. De Rijksdienst voor Monumentenzorg keurde uiteindelijk het restauratieplan goed en de subsidie werd toegekend voor de restauratie, waarbij de oorspronkelijke elektrische speeltractuur werd hersteld. Deze restauratie werd in 2004 aangevangen door de firma Elbertse Orgelmakers BV te Soest en is eind 2006 voltooid.

Er is een aparte stichting opgericht – Stichting Ludens – die ten doel heeft dit orgel ook buiten de erediensten regelmatig te laten bespelen.
De geschiedenis en de restauratie van het orgel is uitgebreid beschreven door Jos Laus in een brochure welke in oktober 2006 is uitgegeven door het Kerkbestuur St. Jan de Doper te Oosterhout.

Dispositie

Elektrische speeltractuur (zeer snelle aanspraak!), mechanische registertractuur
Toonhoogte: a’ = 436 Hz bij 20°C.
Stemming: evenredig zwevend.

Samenstelling Mixtuur:
C: 2, 1 1/3, 1
c: 2 2/3, 2, 1 1/3, 1
c1: 4, 2 2/3, 2, 1 1/3, 1
c2: 5 1/3, 4, 2 2/3, 2, 1 1/3
c3: 8, 5 1/3, 4, 2 2/3, 2

Cornet V sterk Discant vanaf c* samenstelling: 8, 4, 2 2/3, 2, 1 3/5

Cornet I-III sterk van Positief, samenstelling: C 2* c 2, 2 2/3* c1 2, 2 2/3, 1 3/5

De speeltafel is naar ‘Französischer Art’ gemaakt; het bekende tafeltype van Cavaillé-Coll met terassenindeling voor de registertrekkers heeft hier model gestaan.

Het pijpwerk van het hoofdwerk in de zuidelijke kast.

Meer over dit orgel op: basiliekoosterhout.nl

Het Verschueren-koororgel (1977)

 

Als koor- of altaarorgel beschikt de Sint Jan over een bescheiden instrument van Verschueren met een uitgekiende dispositie. Het hoofdwerk op Prestant 8 vt gebaseerd heeft een gedeelde Trompet 8 vt, het nevenwerk heeft een Cornet décomposé. Het was in de zeventiger jaren een van de vernieuwende instrumenten van deze orgelmaker. Een bescheiden instrument met leuke klankmogelijkheden.

Dispositie

Manuaal I (C-g”’) (Hoofdwerk)	Manuaal II (C-g”’) (Nevenwerk)
Prestant 8′ Holpijp 8′ Octaaf 4′ Mixtuur II-IV st Trompet 8’ B/D ________________________ 3 voetkoppels H.W. + N.W. Ped. + H.W. Ped. + N.W.	Gedekt 8′ Roerfluit 4′ Fluit 2′ Quint 3′ ________________ Pedaal. C-f’ Subbas 16′

Bouwer: L. Verschueren Orgelbouw, 1977

Organisten

Jan Willems stadsorganist
Ton Stevens
Frans Bullens

Oosterhout benoemt Jan Willems tot eerste stadsorganist

De gemeente Oosterhout heeft Jan Willems benoemd tot de eerste stadsorganist van de stad. Met deze aanstelling wil de gemeente de rijke orgelcultuur van Oosterhout behouden en onder de aandacht brengen van een breed publiek. Jan Willems zal naast zijn functie als stadsorganist ook vaste organist blijven van de Catharinaparochie.
Stichting Ludens heeft het initiatief genomen tot de aanstelling van de stadsorganist. De stichting wil het monumentale orgel in de Basiliek Sint-Jan in stand houden en de waardevolle orgels in andere kerken en kloosters in de gemeente Oosterhout onder de aandacht brengen. Jan Willems zal met concerten, educatieve en culturele projecten de Oosterhoutse orgelcultuur verder promoten. Jan Willems is een ervaren organist en heeft gestudeerd aan het Brabants Conservatorium in Tilburg. Hij was organist van de Sint-Paulusabdij in Oosterhout en de Sint-Bavokerk in Raamsdonk. In 2007 werd hij benoemd tot hoofdorganist aan de orgels van de Basiliek Sint-Jan-de-Doper in Oosterhout, later onderdeel van de Catharinaparochie.
Als stadsorganist zal Jan Willems een belangrijke rol spelen in het behoud en de promotie van de rijke orgelcultuur in Oosterhout. Met zijn ervaring en expertise zal hij samenwerken met Stichting Ludens en andere partijen om de orgelcultuur onder de aandacht te brengen van een zo breed mogelijk publiek. Bijvoorbeeld door activiteiten op te zetten rond de verschillende orgels in de gemeente Oosterhout. Daarnaast zal hij de gemeente adviseren over het behoud van de monumentale orgels die de gemeente bezit.
Jan Willems nodigt iedereen uit om één van de prachtige (orgel)concerten in Oosterhout te bezoeken. Hij kijkt er naar uit om samen met Stichting Ludens en andere partijen de orgelcultuur in Oosterhout verder te ontwikkelen.
“We zijn ontzettend blij met de aanstelling van Jan Willems als stadsorganist van Oosterhout. Met zijn ervaring en expertise zal hij een belangrijke rol spelen in het behoud en de promotie van onze rijke orgelcultuur. Samen met Stichting Ludens en andere partijen zal hij de orgelcultuur onder de aandacht brengen van een zo breed mogelijk publiek.” Aldus Wethouder Kunst en Cultuur Willem-Jan van der Zanden.

Marktconcerten 2024

De Marktconcerten zijn om 15:00 uur tenzij anders vermeld, toegang gratis.

Zaterdag 6 juli
Zaterdag 13 juli
Zaterdag 20 juli
Zaterdag 27 juli
Zaterdag 3 augustus
Zaterdag 10 augustus
Zaterdag 17 augustus
Zaterdag 24 augustus
Zaterdag 31 augustus
Zaterdag 7 september
Zaterdag 14 september

Dierendagproject (basisschoolleerlingen)
en orgelsprookje (De Verschrikkelijke Vijf).

6 oktober 2024
Aanvang 14:00 uur, 15:00 uur en 16:00 uur
Cees Rijnders, verteller  Ton Stevens, orgel

Concerten 2024

Zaterdag 23 maart 2024
De Passion de Jeanne d’Arc live begeleid op het Maarschalkerweerd-orgel De (stomme) filmklassieker uit 1928 van Carl Theodor Dreyer gaat over de laatste uren van de Franse vrijheidsstrijdster Jeanne d’Arc voordat ze geëxecuteerd zal worden. In de film zie je haar berechting, gevangenschap, marteling en tenslotte haar executie. Je zou de film kunnen zien als een soort passiespel. Er zijn veel close-ups van het gezicht, wat volgens de regisseur de toegang is tot de ziel, en de uitvergrote emoties zullen je diep raken. De oorspronkelijke film werd geheel zonder achtergrondmuziek opgenomen en tijdens de vertoning zal de organist Geert Bierling (Rotterdam) de film live, al improviserend, begeleiden op het Maarschalkerweerd-orgel. De film duurt 90 minuten en we adviseren u om zich warm aan te kleden. Na de vertoning nodigen Stichting Ludens, de Catharina Parochie en VASTWEL u uit om met elkaar in gesprek te gaan in de Pastorie op de Markt. Hierbij zullen we op zoek gaan naar de raakvlakken met het thema “tussen Weten & Vergeten”. inloop om19.30 uur, start 20.00 uur, een vrijwillige bijdrage is lief.

Zondag 7 april
Aanvang 15:00 uur
Toegang € 5,-
Jan Willems (Stadsorganist) & Fanfare Sint Joris Dorst.
Organ & Brass: fanfare en orgels in een uniek concert
Orgel en orkest zullen de Canzona per Organo e Orchestra a fiato van Kees Schoonenbeek ten gehore brengen. Verder speelt de fanfare onder meer een orgelwerk (Wachet auf van Bach) en de organist op zijn beurt een orgelbewerking van een orkestwerk (Nimrod van Elgar) en Fanfare van Jaak-Nikolaas Lemmens. Samen met hoboïste Lotty Aarts voert Jan Willems de Sinfonia van Bach uit. Daarnaast speelt de fanfare: The Saints and the royal (Eric Swiggers), de Valerius Variations (Philip Sparke) en het duet uit De parelvissers (Bizet)
Een bijzondere muzikale beleving De combinatie van fanfaremuziek en de beide orgels zorgt voor een bijzondere muzikale beleving. De krachtige klanken van de fanfare worden versterkt door de warme en rijke klanken van de orgels: een garantie voor een unieke en onvergetelijke ervaring.

Maandag 10 juni
Aanvang 19:30 uur
Toegang € 5,-
Benefietconcert Jong & Klassiek schoolkoor- en orkest Stedelijk Gymnasium Breda o.l.v. stadsorganist Jan Willems

Zondag 15 december
Aanvang 15:00 uur
Gratis toegang
kerstconcert mmv koren Dongen en Basiliek o.l.v. Frans Bullens
Jan Willems, orgel

Muziek

CD opnamen van beide orgels


Brabants Orgelrijkdom V
‘Orgels in Oosterhout’
‘BOF 200902’
Bestellen en info klik hier
Totale tijdsduur: 70 min.
organist Jan Willems (opname 4 oktober 2009)

Verschueren-orgel (1977)
Johann Sebastian Bach (1685-1750): – Liebster Jesu, wir sind hier BWV 731 muziekfragment

Maarschalkerweerd-orgel (1888) 
Cesar Franck (1822-1890): 
Trois pièces en ré majeur et ré mineur (L’Organiste)
– Quasi andante muziekfragment
Charles Gounod (1818-1893): 
– Repentir* muziekfragment
*met Ilse van Wuijckhuijse (mezzo-sopraan)

Organist Jan Willems met Ilse van Wuijckhuijse (mezzo-sopraan) tijdens het uitvoeren van Repentir van Charles Gounod.

Het Maarschalkerweerd-orgel op YouTube

Er staan meerdere opnamen op YouTube.
Klik bijv. hieronder of zoek daarna verder onder ‘Stichting Ludens’.

Jan Willems speelt Nun komm, der Heiden Heiland – BWV 659 – BachThéodore Dubois: Thème Provençal Varié (12 Pièces Nouvelles pour Orgue) (5:01)
Sir Edward Elgar: Nimrod, 9de van de Variations on an Original Theme for orchestra (3:53)
Puccini: Nessun Dorma (3:21)
J.S. Bach: Nun komm, der Heiden Heiland BWV 659 (5:03)
J.S. Bach: In Dulci Jubilo, BWV 751 (2:02)
J.S. Bach: Erbarm dich mein, o Herre Gott BWV 721
Feike Asma: Fantasie over Psalm 42, vers 3 en 5 (8:16)
Louis-Claude d’Aquin: Noel X: Quand Dieu Naquit a Noël (6:16)
Camille Saint-Saëns: Ave Maria, opus 145 (3:56) RK Jongerenkoor YRDV & de Capella Catharina o.l.v. Frans Bullens

Live concert 20-2-2021 (1:40:00) Rien Donkersloot en Sietze de Vries.

Beiaard

De speeltafel met de huidige beiaardier Pieter Maassen in de ruimte direct onder het kleine puntdak boven op de toren. De klokken hangen daaronder in de toren.

Op 18 oktober 1957 gaf de toenmalige burgemeester Van Oers de aanzet voor de installatie van een carillon in de historische St.Janstoren. Het resultaat was een mechanisch spelende beiaard die in 1961 door prinses lrene in gebruik werd gesteld. Het alleen mechanisch functioneren gaf geen echte voldoening. De klokkengieterij Eijsbouts kreeg opdracht een stokkenklavier op te stellen onder bijlevering van vijf discantklokjes, waardoor het aantal beiaardklokken op 39 kwam.
Aldus kon stadsbeiaardier Peter Maassen uit Breda op zaterdag 25 september 1971 de eerste daadwerkelijke beiaardbespeling geven.
Sinds mei 1983 worden de bespelingen uitgevoerd door Pieter Maassen, zoon van Peter Maassen.

Van de aanwezige luid- of beiaardklokken is de Joannes van 1763 de oudste. Gewicht: 1.500 kilo, toon es’, gieter A. Petit. De klok werd in 1943 door de Duitsers weggehaald, maar kwam in 1945 terug.
De klokken, die niet terugkeerden, waren een klok uit 1524 van Gherardus de Wou en een klok uit 1910 van Felix van Aerschot met de naam Joanna.
De tweede luidklok dateert van 1948 en draagt de naam Mariaklok, gewicht 929 kilo, toon fis’, gieter Petit en Fritsen. Opschrift: “Opgedragen aan Onze Lieve Vrouw uit dank voor haar zichtbare bescherming van parochie, kerk en toren in oorlogstijd”.
De derde luidklok dateert van 1951 en draagt de naam Augustinus, gewicht 2.033 kilo, toon ‘eis’, gieter Petit en Fritsen. Opdrachtgever was pastoor Augustinus Sasse van IJsselt. Sinds de restauratie/uitbreiding van 1991 is de Augustinusklok (cis) op het klavier aangesloten als lage Bes, waardoor een beiaard met 49 klokken in de toonsoort Es ontstond met een Es in het pedaal.
Een deel van de gelden voor de in 1991 gerealiseerde uitbreiding (9 Eijsbouts klokken) werd bijeengebracht door de Juniorkamer Oosterhout en door wijlen burgemeester A. Mater opnieuw in gebruik gesteld. 

In 2001 tijdens restauratie van de toren werd een nieuw klavier geplaatst. Eveneens werden verdere verbeteringen aangebracht aan bedrading en klokkenstoel. De speelcabine werd ruimer gemaakt zodat samenspel en ontvangst van groepen mogelijk werd. Bespelingen van het carillon, tijdens reguliere recitals en zomeravondconcerten, wezen uit dat door restauratie en uitbreiding een belangrijke verbetering is gerealiseerd.

Pieter Maassen, stadsbeiaardier van Oosterhout. 

Pieter Maassen, geboren in 1952 te Breda, is sinds 1983 beiaardier van de St. Jansbasiliek te Oosterhout.
Op het Brabants Conservatorium behaalde hij de akte voor Trompet B en aan het Koninklijk Conservatorium te Den Haag zijn akte Muziekonderwijs B  Schoolmuziek. Zijn beiaardopleiding begon hij aan de Nederlandse beiaardschool te Amersfoort waar hij studeerde bij Peter Bakker en Bernard Winsemius. Vervolgens studeerde hij bij Jo Haazen, directeur van de Koninklijke Beiaardschool “Jef Denijn”, internationaal instituut voor Hogere Beiaardkunst te Mechelen in België.
Hij behaalde daar op 17 juli 1989 het einddiploma met Grote Onderscheiding.

Jaarlijkse dierendagproject

Tijdens dit dierendag-evenement kunnen Oosterhoutse basisscholen de St. Jansbasiliek bezoeken om kennis te maken met het Maarschalkerweerd-orgel.
In 2022 wordt het project georganiseerd op donderdag 6 en vrijdag 7 oktober en op zondag gevolgd door een orgelsprookje.

Verslag van dierendagproject 2017

De Stichting Ludens is in 2006 opgericht om na de restauratie van het Maarschalkerweerd-orgel van de St. Jansbasiliek te Oosterhout dit orgel voor een zo breed mogelijk publiek toegankelijk te maken. In dit kader is verleden jaar een dierendagproject opgezet voor de Oosterhoutse basisschooljeugd.  Dit project was een groot succes en leverde de Stichting Ludens veel lof en een nominatie voor de publieksprijs van de Oosterhoutse Cultuurprijs op. Vanwege dit grote succes zal het project ook dit jaar worden herhaald op werelddierendag) zodat nog meer Oosterhoutse jeugd kennis kan maken met het Maarschalkerweerd-orgel. Gedurende de dag zullen vier basisschoolgroepen (ongeveer 100 kinderen) de St. Jansbasiliek bezoeken om kennis te maken met de werking van het pijporgel in het algemeen en het Maarschalkerweerd-orgel in het bijzonder. Elk bezoekje bestaat uit drie onderdelen: (i) een bezoek aan een demonstratie-orgeltje dat opgesteld staat in het Koetshuis van de Pastorie van de Catherinaparochie/de St. Jansbasiliek, (ii) een demonstratie van het Maarschalkerweerd-orgel, en (iii) een muziekquiz met (orgel)muziek over diverse dieren (in het kader van dierendag). Aan het eind wacht de kinderen een leuke verrassing.  Ouders en andere geinteresseerden zijn uiteraard ook welkom om dit evenement mee te maken, mits zij op de achtergrond blijven.

Verslag van dierendagproject 2012

De Stichting Ludens is in 2006 opgericht om na de restauratie van het Maarschalkerweerd-orgel van de St. Jansbasiliek dit orgel voor een zo breed mogelijk publiek toegankelijk te maken. In dit kader werd op donderdag 4 oktober 2012 een eerste dierendagproject georganiseerd voor de Oosterhoutse basisschooljeugd. Gedurende deze dag hebben vijf basisschoolgroepen (ruim 120 kinderen) de St. Jansbasiliek bezocht om kennis te maken met de werking van het pijporgel in het algemeen en het Maarschalkerweerd-orgel in het bijzonder. 
Elk bezoekje bestond uit drie onderdelen:
(1) een bezoek aan een demonstratie-orgeltje dat opgesteld stond in het Koetshuis van de Pastorie van de Catherinaparochie/de St. Jansbasiliek, (2) 
(2) een demonstratie van het Maarschalkerweerd-orgel, 
en (3) een muziekquiz met (orgel)muziek over diverse dieren (in het kader van dierendag). 
Aan het eind wachtte de kinderen een leuke verrassing: een ansichtkaart met voorop het ‘Leeuwen-orgel’ (de koning van de dieren op bezoek bij de koningin van de muziekinstrumenten) en op de achterkant een QR-code/link naar de webpagina www.orgelkids.nl. De kinderen (en ook ouders/leerkrachten) waren bijzonder enthousiast.

(1) Het demonstratie-orgeltje dat opgesteld stond in het Koetshuis van de Pastorie van de Catherinaparochie/de St. Jansbasiliek werd door de kinderen bespeeld om kennis te maken met de toetsen, het pijpwerk, de windvoorziening ende mechanieken.

(2) Demonstratie van het Maarschalkerweerd-orgel en zelf spelen en wind trappen:

(3) Muziekquiz met (orgel)muziek over diverse dieren (in het kader van dierendag). Bijv. ‘Ik zag twee beren broodjes smeren’, ‘Slaap kindje slaap, een schaap met witte voetjes’.

Dit unieke project was mede mogelijk gemaakt door Oosterhout in Beweging, het Cultuurfonds van de Gemeente Oosterhout, het Stroomversnellingsfonds van de Rabobank Amerstreek, en Lydia Vroegindeweij van Orgelkids.nl. Namens de Stichting Ludens en uiteraard alle kinderen nogmaals hartelijk bedankt voor uw steun.

Orgelcommitee Stichting Ludens

De Stichting Ludens heeft ten doel de orgels ook buiten de erediensten regelmatig te laten bespelen.

De Stichting heeft zich verzekerd van de hulp van professionele vakmensen om jaarlijks een kwalitatief hoogstaand programma rondom het orgel aan te bieden aan een breed publiek. De samenwerking met het kerkbestuur verloopt uitermate soepel en constructief; de goede communicatie wordt zeker bevorderd doordat beide kerkmusici van de St. Jansbasiliek tevens adviseurs zijn van de Stichting. Het doel van Stichting Ludens is het organiseren van concerten of culturele uitvoeringen met gebruikmaking van het Maarschalkerweerd-orgel. Deze uitvoeringen dienen voor een breed publiek toegankelijk te zijn. Daarnaast heeft Stichting Ludens de taak het Maarschalkerweerd orgel in stand en bespeelbaar te houden.

Orgelconcerten
Sinds een aantal jaren worden er orgelconcerten op het Maarschalkerweerd-orgel  gegeven, verdeeld over twee series: de hoofdserie en de serie marktconcerten gedurende de zomermaanden. De concerten uit de hoofdserie worden verzorgd door toonaangevende organisten uit Nederland en daarbuiten. Zij vinden telkens plaats op de zondagavond. In 2010 is voor het eerst geëxperimenteerd met een videoverbinding tussen speeltafel en scherm beneden in de kerk. Het publiek was hierover zeer enthousiast, zodat vaker deze videoverbinding zal worden ingehuurd.

Naast de hoofdserie biedt Stichting Ludens de gelegenheid aan zowel professionele als niet-professionele organisten uit de regio om met het Maarschalkerweerd-orgel  kennis te maken en het orgel te bespelen tijdens de marktconcerten gedurende de zomermaanden juli en augustus. Deze marktconcerten vinden telkens plaats op de zaterdagmiddagen tijdens de markt en hebben de afgelopen jaren veel publiek getrokken.

www.stichtingludens.nl

LUDENS vrienden-actie – Word vriend!!! 
Het organiseren van concerten en het onderhouden van (monumentale) orgels kan niet zonder financiële ondersteuning. Om die reden is de Stichting Ludens eind 2015 een Vrienden-actie gestart. Alle informatie over deze actie treft u aan op onze speciale folder: help ons ook in de toekomst de (kerk)muzikale traditie rondom ons Maarschalkerweerd-orgel in stand te houden en word onze VRIEND!!!
Uiteraard kunt ook zonder Vriend te worden ons steunen met een eenmalige gift of bijvoorbeeld door onze Maarschalkerweerd-wijn te kopen. 
Wilt u nadere informatie dan kunt u contact opnemen met het secretariaat van de stichting of onze website bezoeken (zie hierboven).

De Stichting Ludens heeft een ANBI-status, en met ingang van 1 januari 2012 ook een CI-status (culturele instelling), waardoor het voor u fiscaal aantrekkelijk kan zijn om ons financieel te steunen.

Deze organisatie is vertegenwoordigd bij of lid van de Brabantse Orgelfederatie.

De basiliek

Met de bouw van de huidige kerk werd omstreeks 1473 begonnen op de plek waar een veel kleinere tufstenen kerk in Romaanse stijl heeft gestaan, die vermoedelijk stamt van rond het jaar 1000. De bouw van de eerste fase moet omstreeks 1495 zijn voltooid.

Legenda:
gearcheerd: Romaanse periode 1000-1473, fundamenten die nog aanwezig zijn
rood: Gotische periode vanaf 1473
groen: Uitbreiding van 1881-1883

Met de bouw van de toren werd pas in 1519 begonnen. De naam van de bouwmeester is niet bekend. Waarschijnlijk wegens geldgebrek werd de (vrijstaande) toren nooit afgebouwd. In 1548 werd de romp van de toren met een voorlopige kap gedicht. In 1522 kwam de aansluiting tussen kerk en toren tot stand.
Bij de zogenaamde ‘beeldenstorm’, die in 1566 over ons land raasde, werd de kerk gespaard. Echter tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd de toren gebruikt als uitkijkpost door de Spanjaarden gedurende het beleg van Breda in 1625. De troepen van Frederik Hendrik hebben daarop de kerk en toren in brand gestoken. In de periode 1628-1636 werd het herstel uitgevoerd. Een aantal van de vroegere stenen gewelven, die bij de brand verloren gingen, werden vervangen door vlakke houten zolderingen.
Na de Tachtigjarige Oorlog in 1648 kwam de kerk in het bezit van de protestanten. Vanaf 1795 werd de kerk gebruikt als oefenruimte van de Bataafse Gewapende Burgerwacht. De kerk werd vervolgens in 1802 gerestaureerd voor de eredienst.

In 1809 bracht Lodewijk Napoleon een bezoek aan Oosterhout. Bij deze gelegenheid schonk hij Oosterhout niet alleen stadsrechten maar wees hij ook de Sint Jan weer toe aan de katholieken. Het Bätz-orgel moesten de protestanten achterlaten in de kerk. De toren was niet in de overdracht begrepen; die was in 1798 al tot gemeentelijk eigendom verklaard en zou dat blijven tot 1910. In de toren hangt een beiaard met 49 klokken, waaronder de Joannes uit 1763.

In de periode 1817-1821 kreeg de kerk een classicistisch interieur en onder de kerk werd een grafkelder gebouwd voor de overleden weldoeners van de parochie. Deze bleef tot 1829 in gebruik, waarna de begraafplaats aan de Veerseweg, buiten het centrum van Oosterhout, in gebruik werd genomen.

In de jaren 1881-1883 was het opnieuw tijd voor een ingrijpende restauratie naar de plannen van de beroemde bouwmeester P.J.H. Cuijpers. De kerk werd daarbij uitgebreid tot de huidige 5-beukige plattegrond. Bij die restauratie werden ook, behalve in het middenschap van de kerk, de oorspronkelijke gemetselde gewelven weer opnieuw aangebracht.


Het ontwerp voor de verhoogde toren door Pierre Cuijpers. Niet gerealiseerd.

In 1910 – bij de viering dat de kerk 100 jaar eerder was teruggegeven aan de katholieken – schonk de gemeente de toren aan de parochie. Eind vijftiger jaren van de 20ste eeuw bleek dat de toren gerestaureerd zou moeten worden. De parochie kon de kosten hiervan onmogelijk opbrengen. Voor een symbolisch bedrag van één gulden werd de gemeente opnieuw eigenaar van de toren. De kostbare reparaties aan het dak van de toren vroegen om een oplossing. De toren werd in 1971 – ondanks veel protesten van burgers, die vonden dat de nieuwe kap afbreuk deed aan het uiterlijk van de toren – voorzien van een ‘hoed’.

In 1974 kon worden begonnen aan de meest ingrijpende restauratie van de kerk. Dit werk werd in fasen uitgevoerd. Aan de noordzijde werden twee nieuwe ramen gemaakt volgens de bewaard gebleven oorspronkelijke tekeningen; het pleisterwerk werd vernieuwd, het interieur werd opnieuw beschilderd. Er werd een nieuwe hardstenen vloer aangelegd, de ingang aan de Marktzijde werd vernieuwd en de aangebouwde zijkapellen werden gesloopt. Er kwam een altaar van de Oosterhoutse kunstenaar Niel Steenbergen, nieuwe gebrandschilderde ramen en er werd een nieuw kerkorgel geplaatst van de firma Verschueren uit Heythuysen.
In 1977 bestond de parochie 700 jaar en de restauratie, die vele miljoenen had gekost, werd voltooid. Ter gelegenheid daarvan verhief paus Paulus VI de kerk tot basiliek.

Het prachtig bewerkte plafond

Het priesterkoor met koororgel en hoofdaltaar.

 

Het glas-in-lood raam van de orgelzolder. 
Rechts een detail (3de raam linksonder), waarop Satan de verdoemden in de hellemond stopt.

Info

Laatste aanpassingen 14 juli 2022