Hoofdstraat 33
5683 AC Best 
Foto parochie
Bekijk locatie op google/maps
Het J.J.Vollebregt-orgel (1852)
Geschiedenis
Op 15 augustus 1852 werd het door J. Vollebregt en Zoon nieuw gebouwde orgel in de Sint-Odulphuskerk in Best in gebruik genomen. Voor die tijd had een ensemble, eigenlijk een klein orkest, de muzikale inbreng bij de missen in deze kerk. Waar in veel kerken de muziek bijna belangrijker werd dan de eucharistie, werd in 1842 door de Vicaris van Den Bosch een verbod uitgevaardigd om zonder zijn voorafgaande toestemming andere muziekinstrumenten dan het orgel bij de mis te gebruiken. In Best mochten met zijn toestemming enkele strijkers het zangkoor begeleiden tot het gereedkomen van het nieuwe orgel.
Mede dankzij een gift van ƒ 500,- van Joannes Zwijsen, aartsbisschop van Utrecht, die ooit pastoor in Best was geweest, kon opdracht worden geven voor de bouw van een nieuw orgel door Johannes Vollebregt.
Het orgel had de deze dispositie:
Dispositie 1852
| Manuaal I C-f³ | Positief |
| Prestant 8′ Bourdon 16′ Holpijp 8′ Octaaf 4′ Fluit 4′ Quint 3′ Octaaf 2′ Cornet 5 st D Mixtuur 3 st Trompet 8′ | Prestant 4′ Bourdon 8′ Viola di Gamba 8′ Gemshoorn 4′ Nachthoorn 2′ Flageolet 1′ Dulciaan 8′ ________________ Pedaal C-f¹ aangehangen |
Afsluiting
Tremulant
In 1886 kreeg de orgelmaker Vingerhoets uit Hilvarenbeek opdracht het orgel naar de nieuwe kerk (veel hoger dan de vorige) over te plaatsen. Het kreeg een plaats dwars op het oxaal tegen de linker torenmuur, zodat er veel ruimte op de galerij was voor het koor. Nadat in 1921 een elektrische windvoorziening werd aangelegd, werd in 1933 het orgel midden op het zangkoor geplaatst, zodat de klankuitstraling verbeterde en het front normaal zichtbaar werd vanuit de kerk. Daarbij zou ook de dispositie zijn aangepast.
Kerk en orgel werden in 1944 door oorlogsgeweld ernstig beschadigd. In 1950-1951 werd het orgel hersteld, omgebouwd (elektro-pneumatisch) en uitgebreid met een vrij pedaal met twee stemmen door Gebr. Vermeulen. Dit was mede mogelijk dankzij de rijksbijdrage voor herstel van oorlogsschade. Bij deze restauratie werden dertien bestaande registers overgenomen uit het oude orgel, waarvan er slechts negen van Vollebregt waren, terwijl ook het front en delen van de zijwanden van de kas werden gebruikt. De manuaalomvang werd uitgebreid van f³ naar g³.
Het front maakt in deze hoge kerk een gedrongen indruk. Ongetwijfeld was de ruimte boven het oxaal in de oude kerk veel lager. De orgelkas is met het lofwerk rijk en bijzonder versierd. Met name moeten de saterkopjes op de kappen van de zijtorens vermeld worden
Orgelrestauratie 2009
door Wim van der Ros
Bij de restauratie door de Orgelmakers Pels & Van Leeuwen onder advies van Jos Laus, werd met name conserverend gerestaureerd. Oorspronkelijk was geadviseerd terug te gaan naar een reconstructie van de oorspronkelijke mechanische aanleg van het orgel met de klaviatuur midden onder het front, waarbij een groot deel hiervan subsidiabel zou zijn. Maar het parochiebestuur zag hiervan af, mede ingegeven door de plaats van het orgel en ook haar eigen beperkte middelen.
Kort voor kerst 2009 werden de restauratiewerkzaamheden en de uitbreiding afgerond. De verschillende wijzigingen die het instrument de afgelopen 100 jaar onderging zijn zodanig aangepast, dat het nog resterende pijpwerk van Vollebregt zoveel mogelijk werd teruggeplaatst in de sfeer van het oorspronkelijke concept. Zo werd de Quint 3 vt van Vollebregt weer teruggeplaatst naar het hoofdmanuaal, terwijl de Flûte Harmonique 8 vt (uit 1933) van het hoofd- naar het tweede manuaal werd geplaatst. De Terts 1 3/5 vt, ooit ontstaan uit de oude Flageolet 1 vt van Vollebregt, werd weer door het bijmaken van 7 hoogste pijpjes teruggebracht naar zijn oorsprong. Ook werd de voormalige Bourdon 16 vt van Vollebregt, welke van C-H gebruikt was voor het pedaal, weer – aangevuld – teruggeplaatst op het manuaal. 
De nieuwe pijpen van de Cornet.
De Cornet kreeg twee nieuwe (hoogste) koren in passende factuur gecompleteerd. Op het tweede manuaal werd de ontbrekende, door Vollebregt ooit gedisponeerde, Prestant 4 vt weer toegevoegd.
Het pijpwerk werd schoongemaakt en – waar beschadigd – hersteld. Het houten pijpwerk van de Bourdon 16 vt werd uitgelijmd waarbij de bovenlabia en opsneden werden hersteld naar de oorspronkelijke factuur. Helaas bleef de aluminium bronslaag op het tinnen frontpijpwerk om financiële redenen gehandhaafd. De intonatie werd herzien en het in 1933 en 1951 bijgeplaatste pijpwerk werd in de klankrichting van Vollebregt aangepast. Het pedaal werd t.o.v. de situatie 1951 uitgebreid met een drietal stemmen op een nieuw geplaatste kegellade.
De kas, waarvan alleen het front nog dateert van Vollebregt, werd zeer zorgvuldig en fraai gerestaureerd. Het gehele front is opnieuw in de was gezet.
De gehele achterkas werd vernieuwd en gecompleteerd. Met het door de orgelbouwer geleverde materiaal werd dit werk geklaard door eigen parochianen. Aan weerszijden van de orgelkas werd rasterwerk aangebracht voor o.a. het nieuw geplaatste vrije pedaal. Dit werd in dezelfde donkere kleurstelling als het front uitgevoerd.
Qua klankkleur is nadrukkelijk weer aansluiting gevonden bij het Vollebregt-pijpwerk. Ook de dispositie grijpt meer terug op het oorspronkelijk concept, zij het met toevoeging van en verrijking met het zelfstandig pedaal. Het is jammer dat het parochiebestuur niet de keus heeft durven maken voor een volledige reconstructie naar het oorspronkelijk concept. Desalniettemin kan in Best worden genoten van een hernieuwd Vollebregt-orgel.
In november 2009 werd het gerestaureerde orgel van de Sint-Odulphusparochie te Best in gebruik genomen.
Dispositie 2009
| Manuaal I C-g³ | Positief |
| Bourdon 16‘ – deels ¹) Prestant 8′ – ¹) Bourdon 8′ – ²) Octaaf 4′ – ¹) Fluit 4′ Quint 2 2/3′ – ¹) Octaaf 2′ – ¹) Mixtuur 2-3 st – deels ¹) Cornet disc 5 st – deels ¹) Trompet 8′ – ²) | Salicionaal 8′ – ³) Fluit Harmoniek 8′ – ³) Holpijp 8′ – ³) Prestant 4′ Blokfluit 4′ – ³) Nachthoorn 2′ – ¹) Flageolet 1′ – deels ¹) Basson Hobo 8′ – ²) _____________________ Pedaal C-f¹ Subbas 16′ Octaafbas 8′ – ³) Gedekt 8′ Fagot 6′ Trompet 8′ |
Koppelingen:
I + II
P + I
P + II
P + II 16′
Speelhulpen:
Vrije combinatie
Vaste combinaties: p – mf – f – t
Automatisch
piano-pedaal
¹) = Vollebregt
²) = 1933
³) = 1951
Overig: nieuw of gebruikt 20ste eeuw
Concerten
In deze kerk worden doorgaans geen concerten georganiseerd.
De kerk
De heilige Odulphus (geboren te Oirschot, tegenwoordig Best, geboortejaar onbekend – Utrecht, na 854) was een benedictijn en missionaris uit het einde van de 8e en begin 9e eeuw. Odulphus verwierf naam als Apostel der Friezen. Odulphus is ook aangeduid met de namen Sind Odulp, Olof, Oelbert en Oel.
De eerste geschreven historische gegevens over Best spreken ervan dat Odolphus geboren werd uijt eene edele stamme onder de Franken. Kronieken zeggen dat hij geboren werd waar de Odulphuskerk staat. Odulphus was in 805 pastoor van Oirschot en kort daarna werd hij benedictijn en verbleef hij in het Martinusklooster te Utrecht waar hij mogelijk kanunnik in het kapittel van het Aartsbisdom was. De bisschop Frederik van Utrecht zond Odulphus uit naar Friesland waar hij het werk van zijn voorlopers Willibrord, Bonifatius en Liudger voortzette. In Stavoren stichtte Odulphus de later naar hem vernoemde Sint-Odulphusabdij. Volgens zijn hagiografie trad Odulphus op tegen ketterijen. Vóór de kerk staat een beeld van hem uit 1901.
De Sint-Odulphuskerk is een neogotische kerk uit 1880-1886 die staat op de plaats waar naar verluidt Sint-Odulphus zou zijn geboren. Het is een forse kruisbasiliek ontworpen door architect Carl Weber. In 1882 werd de nieuwe Sint-Odulphuskerk ingewijd. Men wilde eerst de toren van de oude kerk handhaven, maar deze was naar verhouding te klein. In 1884 werd de nieuwe toren gebouwd met zijn 64,6 meter 5 meter hoger dan de toren van Oirschot! Daarmee was de oorspronkelijke historische kerk verdwenen.
De Sint-Odulphuskerk werd zwaar beschadigd tijdens een beschieting door de Duitse bezetter op 17 oktober 1944.
In 1960 was de kerktoren weer hersteld en nadien vonden nog een aantal restauratieprojecten van de kerk plaats.
De fundamenten van de oude kerk, die vóór de huidige Odulphuskerk liggen, werden in 1991 opgegraven. De contouren werden op het kerkplein zichtbaar gemaakt.
In de kerk is een Odulphusaltaar. Een reliek van de heilige, in de vorm van een vingerkootje, werd in 1620 verworven. De Odulphusput, naast de kerk gelegen, moet in 1802 nog hebben bestaan maar is kort daarna afgebroken. Opgravingen hebben deze put nimmer aan het licht gebracht.
Info
Geraadpleegde bronnen:
Het Historische Orgel in Nederland (1850 – 1858), NivO, Amsterdam.
F.P.M. Jespers & A. van Sleuwen, “Tot roem van zijn makers”, Een studie over J. J. Vollebregt en zoon meester orgelmakers te ‘s-Hertogenbosch, ‘s-Hertogenbosch 1978
H.F.C. Rooijackers, Geschiedenis van het Vollebregtorgel in de Sint Odulphuskerk.
Gegevens beschikbaar gesteld door Jos Laus en Peter van Rumpt.
Met dank aan Peter van Rumpt voor de ontvangst in de orgelmakerij, de heer en mevrouw Beenker voor de ontvangst in de kerk, en aan Jos Laus voor het ter beschikking stellen van de benodigde stukken.
tekst, info en foto’s: Wim van der Ros, Piet Bron.
Laatste actualisatie: november 2017