Grote Kerk 22
5251AA Vlijmen
Locatie op Google Maps
Het positief (omstr. 1769)
Sinds 1969 beschikt de Hervormde Kerk te Vlijmen over een bijzonder positief van een onbekende bouwer, gedateerd omstreeks 1769. Het was gebouwd als huisorgel en werd aan de kerk geschonken door de familie Philips uit Zaltbommel. Qua vormgeving doet het denken aan huisorgels van Ludovicus de Backer. De orgels in de Hervormde Kerk (Boterkerkje) in Oirschot en het Orgelmuseum in Elburg (voorheen in de Hervormde Kerk in Gapinge) tonen herkenbare lijnen. Ook het frontpijpwerk en de ‘vlammetjes’ tussen de pijpvoeten tonen de verwantschap met De Backer. Het kan echter geen instrument van hem zijn, want hij overleed in 1759. Ook de klavieromvang is i.p.v. tot c³ (gebruikelijk bij De Backer) hier in Vlijmen tot f³. Mogelijk is het een instrument uit de ‘school van De Backer’.
Het orgel is in 1957 gerestaureerd door Willem van Leeuwen, waarbij een Nazard 1 1/3 vt discant werd toegevoegd. Bij een latere restauratie in Vlijmen is deze discant-stem gewijzigd in een Mixtuur 2 sterk. De eerder witte kas werd in een mahonie-imitatie geschilderd. De windvoorziening is niet meer origineel. Een twaalftal pijpen in de zijvelden van het front heeft vroeger gesproken. Het orgel heeft korte eiken toetsen belegd met ebben, de boventoetsen zijn belegd met massief ivoor. Een stekermechaniek met ijzeren gesmede wellen bedient de onderliggende windlade. Het aangehangen pedaal heeft een omvang C-e maar het wellenbord voor het pedaal heeft een aanleg tot f.
Dispositie
| Manuaal C-f³ | Pedaal C-e |
| Prestant D 8′ Holpijp B/D 8′ Prestant B/D 4′ Fluit B/D 4′ Octaaf B/D 2′ Flageolet B 1′ Quint B 1½’ Mixtuur D 2 st Cornet D 3 st | Aangehangen |
Toonhoogte a¹= 440 Hz.
Winddruk 56 mm Wk.
Evenredig zwevende temperatuur.
Concerten
In deze kerk worden doorgaans geen concerten georganiseerd.
Muziek
Op zaterdag 10 oktober 2015 werd een excursie belegd naar een viertal kerken in de regio ‘s-Hertogenbosch, De Grote kerk van ‘s-Hertogenbosch, de Protestantse Kerk van Vlijmen, de Lutherse Kerk en de Grote Kerk in Heusden.
Zaterdag 16 november 2019
hebben we vanaf 14.00 uur een feestelijke middag met verhalen en orgelmuziek naar aanleiding van het feit dat het 50 jaar geleden is dat ons orgel in gebruik genomen is.
Organist Jacques van den Dool uit ’s Hertogenbosch zal voor deze gelegenheid het jubilerende orgel bespelen. In het verleden heeft hij wel eens een concert op dit orgel gegeven en hij is als geen ander in staat te laten horen wat dit bijzondere orgel allemaal in huis heeft.
De kerk
De ‘Grote Kerk’ te Vlijmen is het oudste bouwwerk van de Oostelijke Langstraat. In april 1285 gaven Deken en Kapittel te Luik altijddurende erfpacht aan de Abdij van Berne over ondermeer kapittelgoederen te Engelen, Hedikhuizen, Vlijmen en Oudheusden en over de kerken ter plekke. De Vlijmense kerk was toegewijd aan Johannes de Doper.
Het onderste deel van de toren is nog van de oude kerk. In de driehoek boven de deur heeft waarschijnlijk een kruisbeeld of een beeld van de patroonheilige Johannes de Doper gestaan. Ook de zuidmuur van de oude kerk is ten dele nog intact. Deze kerkgedeelten zijn gespaard bij de grote brand van juli 1543. ‘Maarten van Rossum, veltheer van de koning van Vrankrijk, heeft de kerk van Vlijmen afgebrand’. Slechts de torenromp en een stuk van de zuidmuur hadden de brand overleefd.
Het volgende jaar kreeg de Vlijmense parochie toestemming van de bisschop van Luik de kerk in oostelijke richting te verlengen en de toren te verhogen. Op de plaats waar nu de pastorie staat, bevond zich het transept. Ook werd één zijbeuk aangebouwd aan de noordzijde.
De Graaf van Hohenlo viel in 1587 de Spanjaarden aan die zich verschanst hadden in de toren en rond de kerk. Hij beschoot daarbij de kerk die weer in brand raakte.
In 1594 is de kerk improvisorisch hersteld. In 1610 ging de kerk op last van de Staten van Holland en West Vriesland naar de Hervormden. In 1633 worden een avondmaalstafel en banken aangekocht, in 1639 de nog aanwezige 12-armige koperen kaarsenkroon en in 1646 de preekstoel vanwaar op 20 mei van dat jaar voor ‘t eerst gepreekt werd door Ds. Matthaeus Ludovicus. Drie jaar later kwamen er ook kerkbanken.
In de zomer van 1672, toen de Franse koning via Brabant naar de Veluwe trok, is de kerk weer zwaar beschadigd.
De toren van de kerk schijnt in 1719 te zijn afgebrand. In 1722 kreeg de toren zijn huidige uiterlijk.
In 1758/59 werd een nieuwe pastorie gebouwd ter plaatse van het overgebleven en vervallen koor. Ds. Buijs was de eerste bewoner. In 1760 werd een grootse kerkrestauratie uitgevoerd.
In 1773 wordt de kerk verrijkt met een doophek en banken voor de kerkeraadsleden en een bank voor ‘de Heer van Vlijmen en deszelfs Weled. huijsvrouw. De banken zijn rijk versierd met lofwerk en uitgebijtelde wapens en zinnebeeldige voorstellingen. Het wapen van Vlijmen bekroont de Herenbank.
Bij de grote verbouwing van 1808 werd de vervallen pastorie vervangen door het tegenwoordige herenhuis.
In 1867 wordt een schot opgetrokken, dat het inwendige van de kerk met 1/3 verkleint. Een oxaaltje wordt gebouwd, met een loos orgelfront, waarachter in 1868 een serafine orgel geplaatst wordt.
De kerk heeft in 1944/45 weer geleden van het oorlogsgeweld. Het dak werd met asfalt afgedekt en de ramen werden met planken dichtgespijkerd. In 1948 werd een plan opgesteld tot restauratie van de toren en de kerk, dat o.a. omvatte het herstel van de torendoorgang, het verwijderen van tussenschot en consistoriekamer, het maken van een orgelgaanderij met het loze orgelfront en van een berging in de zuidwesthoek, tijdelijk te gebruiken als consistorie. Het plan werd door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg grotendeels aanvaard en in 1951 werd met de werkzaamheden begonnen. Tijdens deze werkzaamheden werden tweee nissen aangetroffen en een in drie stukken gebroken zerk uit 1619. Verder de zerken van Wynando de Roij en van Ds. Matthaeus Ludovicus. Deze drie zerken en de bekende zerk van Margriet Gouts werden overgebracht naar het liturgisch centrum. Bovendien vond men in het midden van de kerk, ongeveer onder de koperen kaarsenkroon, een grafkelder (van Ds. van Velsen) met één nog intact zijnde kist en één vergane kist, terwijl in de zuidwesthoek een zerk werd aangetroffen van C.E. Buys-van Brugge uit 1791.
Eind 1966 wordt het interieur aangepast aan het gestegen aantal kerkgangers. Op 4 november 1969 werd de kerk weer in gebruik genomen waarbij tevens de toegang via de toren weer in ere werd hersteld. 
De familie Philips te Zaltbommel schonk een antiek orgel, dat op 7 november 1969 in gebruik werd genomen.
Najaar 1977 werd de verwarming vervangen en werden de grote banken weer verplaatst.
In 2006 wordt achter het klassieke orgelfront op de galerij een elektronisch orgel geplaatst, afkomstig van de familie Storm. In 2007 wordt groot onderhoud aan de kerk en de pastorie uitgevoerd.
Bron: www.protestantsekerkvlijmen.nl
Info
Foto’s en tekst Brabants Orgelrijkdom 2015, Wim van der Ros
Laatste actualisatie 5 oktober 2020