Jeroen Boschplein 2
5211 ML ‘s-Hertogenbosch
Locatie op google/maps
Het Maarschalkerweerd-orgel (1900)
Arnold Graindorge bouwde voor de Jacobskerk in 1844-1847 een orgel waarin hij oud materiaal van eerdere orgels van hem verwerkte (foto links). De orgelkas was van beeldbouwer Stephanus Louis Veneman (1812-1888), ’s Hertogenbosch. In de nieuwgebouwde Sint-Jacobskerk werd de in barokstijl gesneden oude orgelgalerij hergebruikt. Hoe dit is gegaan is enigszins onduidelijk omdat de gegevens hierover elkaar tegenspreken. Michaël Maarschalkerweerd leverde aanvankelijk in 1900 (net vóór de sloop en bouw van de nieuwe kerk) een nieuw instrument dat werd gebouwd in de orgelkas van Graindorge. Het voormalige binnenwerk en het pijpwerk verviel aan deze orgelmaker, die – contractueel vastgelegd – dit materiaal niet mocht gebruiken voor het nieuwe orgel. Zo is het mogelijk dat op 22 mei 1900 het orgel werd ingespeeld door de heer W. Oosterbaan.
Bij de herplaatsing van het orgel in de nieuwe kerk rond 1906 kan de huidige orgelkas gemaakt zijn. In 1907 komt de nieuwe kerk gereed. Maar het kan ook een tijdelijk front gehad hebben of opgeslagen zijn geweest, want er zijn ook gegevens dat het tot circa 1928 zou duren voordat het Maarschalkerweerd-orgel in een nieuwe orgelkas naar een ontwerp van Jan Stuyt herplaatst wordt. Waarschijnlijk werden de werkzaamheden nog door de opvolgers van Maarschalkerweerd uitgevoerd, doch zeker is dit niet. Er zijn twee ontwerptekeningen bewaard gebleven in het Adema-archief. Op pagina 451 staat als tekst: ‘Niet duidelijk is de gang van zaken omtrent de overplaatsing van het Maarschalkerweerdorgel (1900) van de oude St. Jacob naar de nieuwe St. Jacobskerk in ‘s-Hertogenbosch.’
Het orgel was jarenlang in onderhoud bij de opvolgers van Maarschalkerweerd.
In 1946 neemt Adema/Schreurs de zorg over en wijzigt een tweetal registers.
Een dringend noodzakelijke restauratie in de jaren negentig werd uitbesteed aan vrijwilligers. Deze werkzaamheden hebben het orgel meer kwaad dan goed gedaan!
Het orgel nu in het Jheronimus Bosch Art Centre.
Dispositie
| Hoofdwerk C-f”’ | Zwelwerk |
| Prestant 16′ Prestant 8′ Holpijp 8′ Salicionaal 8′ Octaaf 4′ Roerfluit 4′ Quint 3′ Octaaf 2′ Cornet V st D Mixtuur III-V st Trompet 8′ | Roerfluit 8′ Gamba 8′ Voix Celeste 8′ Prestant 4′ Violine 4′ Quint 2 2/3′ Fluit 2′ Terts 1 3/5′ Hautbois 8′ Vox Humana 8′ |
| Pedaal C-d’ | Koppelingen |
| Violon 16′ Subbas 16′ Openfluit 8′ Gedekt 8′ Prestant 4′ Bazuin 16′ Trombone 8′ | HW-ZwW Ped-HW Ped-ZwW |
De toetstractuur en de registertractuur is pneumatisch en de windladen zijn kegelladen.
De stemming is evenredig zwevend.
De staat van het orgel is dusdanig dat er geen concerten op gegeven kunnen worden.
De windvoorziening onder in het orgel.
De Trompet van het Hoofdwerk met gestrikte linten op z’n plaats gehouden.
Concerten
In deze kerk worden geen orgelconcerten georganiseerd. Het orgel is niet in goede staat.
De kerkgeschiedenis van de Jacobskerk
In 1430 werd de Sint-Jacobskapel gebouwd ten behoeve van de bedevaartgangers op weg naar Santiago de Compostella. De kapel en bijbehorend hospitium stonden aan de tegenwoordige Bethaniestraat. De kapel werd in 1569 parochiekerk, in 1584 werd zij verbouwd. Na de verovering door de Staatse legers van de stad ‘s-Hertogenbosch in 1629 heeft de kerk korte tijd dienst gedaan voor de Hervormde Gemeente. In 1689 werd ze een ruiterstal, in 1752 een arsenaal. In 1744 werd er een kazerne naast gebouwd voor bijna 1000 man infanterie. 
Ansichtkaart met de Oude Sint-Jacobskerk als kazerne vóór 1914.
Na het vertrek van de soldaten in 1914 werd het in 1924 omgebouwd tot museum. Het Noordbrabants Museum heeft er tot 1987 gezeten. Deze Oude Jacobskerk staat er nog steeds en biedt na een grondige restauratie aan in- en exterieur sinds 2007 onderdak aan de Afdeling BAM (Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten) van de gemeente ‘s-Hertogenbosch.
De schuilkerk
Toen de katholieken hun kerkgebouwen in 1629 kwijtraakten en dus ook de oude Sint-Jacobskerk moesten afstaan, hielden zij hun illegale godsdienstoefeningen aanvankelijk in huizen van particulieren. In 1669 werd er een schuilkerk ingericht op een besloten achterterrein achter het pand ‘Bossche Maagd’ aan de Hinthamerstraat 179, vlak in de buurt van de inmiddels Hervormde Jacobskerk. Deze schuilkerk was de oorsprong voor de latere nieuwe Sint-Jacobskerk. Hij werd destijds verscheidene malen vergroot en in 1804 kon er zelfs een nieuwe kerk in gebruik genomen worden. Dat bedehuis is in 1812 door de Fransche Prefekt Fremin de Beaumont gesloten, omdat haar toenmalige pastoor Constantinus Gerardus Molenmakers de Napoleontische bisschop van Camp niet als bisschop wilde erkennen; er werd een pakhuis van beetwortelen van gemaakt, waartoe de vloer en zitplaatsen werden uitgebroken. Na de val van Napoleon I werd deze kerk weer voor de katholieke godsdienst bruikbaar gemaakt en bleef zij daarna dienst doen totdat zij in 1844 gedeeltelijk afgebroken en vervolgens aanmerkelijk werd vergroot tot een waterstaatskerk met koepel door architect A. van Veggel. Vanwege bouwvalligheid van de koepel werd deze kerk in 1905 afgebroken en omstreeks het jaar 1907 op haar beurt vervangen door de laatste Sint-Jacobskerk. Deze staat dus nog op dezelfde plaats waar het bedehuis zich bevond, dat bij het huis ‘de Bossche Maagd’ behoorde.
De nieuwe kerk van 1907
De toenmalige pastoor, C. Prinsen, wilde een kerkgebouw die geen gelijkenis vertoonde met de nabij gelegen Sint Janskathedraal. Gekozen werd voor een driebeukige kruisbasliek vorm met koepel, gebouwd in een mengeling van neogotische neoromaanse, byzantijnse en toscaanse (toren) stijlen door de architecten J.Th.J.Cuypers en Jan Stuyt.
In maart 1907 werd de nieuwe kerk opgeleverd en op 24 juni 1907 ingewijd. 
De achterkant van de nieuwe Jacobskerk op een ansichtkaart rond 1920, nog zonder de toren.
De 52 meter hoge toren, die in het oorspronkelijk ontwerp een hoogte van 71 meter zou krijgen, werd pas in 1924 gebouwd. De bovenste hoeken van de kerktoren worden gevormd door vier roodstenen engelen met gespreide vleugels (hoogte ca 250 cm). (Tegenwoordig kan de toren tijdens het museumbezoek worden bestegen met een lift en is er aan vier kanten een schitterend uitzicht over de stad en wijde omgeving vanachter de balkonnen boven de klok. Klik hier voor een deel van dit uitzicht op streetview.)
In de jaren 1927-1929 werd de voorgevel en het portaal van de kerk afgebouwd en werden vier panden, gelegen aan de Hinthamerstraat, afgebroken om een kerkplein aan te leggen en om vrij zicht te krijgen op het kerkgebouw.
Het portaal is voorzien van koppen van een neger, een blanke, een Chinees, een Indonesiër en een indiaan, voorstellende de verspreiding van het geloof over de wereld. Verder kalkstenen beelden van H. Canisius, H. Jacobus, H. Leonardus van Veghel, H. Theresia van Lisieux, Christus, Justitia, Sint Franciscus Xaverius (door M. van Bokhoven en Jonkers), terracotta reliefs, de vier evangelisten en een tegeltableau.
In 1935 werd op het plein een beeld van de Goede Herder (A. Termote) geplaatst.
Sinds 1972 maakte de parochie Sint Jacob deel uit van de parochie Binnenstad.
Op 27 januari 2002 vond in de kerk de laatste officiele kerkdienst plaats. Het gebouw werd door het bisdom aan de eredienst onttrokken.
Het interieur
Interieur als schoonwerk behandeld gele baksteen met banden van verglaasde okerkleurige terra-cotta.
Het koor en de zijkapellen hebben halfronde sluitingen. In de kooromgang een zeer oude klok van anonieme gieter.
De halve koepel van een zijkapel, versierd meteen fresco van musicerende muzen.
Hardstenen byzantijns detail van de Heilige Marcus als een gevleugelde leeuw in de kooropgang.
Tot de inventaris behoren een barokke preekstoel.
Voorts een albasten doopvont uit de eerste helft 19de eeuw.
Veertien in hout gesneden kruiswegstaties door A.M. van der Geld te ‘s-Hertogenbosch, uit 1898, zijn middels okergeel terracotta in de muren omlijst.
Jheronimus Bosch Art Centre
In 2005 werden plannen gemaakt om in de leegstaande kerk het ‘Jheronimus Bosch Art Centre’ onder te brengen. Op 26 maart 2007 werden deze plannen gerealiseerd en werd het Jheronimus Bosch Art Centrum officieel geopend door Mr. Pieter van Vollenhoven. Het werk van de beroemde schilder en Bosschenaar Jeroen Bosch krijgt er alle aandacht.
Neem een kijkje binnen in het museum met Google Streetview
www.jheronimusbosch-artcenter.nl
Info
Fotografie 2014: Wijtse Rodenburg
Orgelinfo en oude foto’s: Piet Bron.
Orgelgeschiedenis: Jos Laus: