Orgel Concerten Muziek Kerk Info
Hoofdstraat 25
5161PD Sprang-Capelle
Locatie op google/maps
Het Van Hirtum-orgel (1820-1823)
In 1820 bouwde Bernardus Petrus van Hirtum in de Nederlands Hervormde kerk van ‘s-Grevelduin-Capelle een een-klaviers orgel. Drie jaar later breidde hij dit met een onderpositief uit tot een twee-klaviers instrument. Daarbij was dit zijn eerste twee-klaviers orgel. Waarschijnlijk bezat het toen geen aangehangen pedaal. In het Handschrift Broekhuyzen (ca. 1852) wordt aangegeven dat het orgel over een aangehangen pedaal van anderhalf octaaf beschikt.
In 1889 brengt Antony Vingerhoets, die als vroegere medewerker van Van Hirtum de bedrijfsactiviteiten voortzette, een aantal registerwijzigingen aan. Daarbij wordt het orgel nogal geromantiseerd. Zo verving hij op het onderpositief de registers Quint-Sexquialter, Flagiolet, Mixtuur en Cornet door Flûte Harmonique 8′, Voix céleste 8′, Vox humana 8′ en Dulciana 4′. De Mixtuur van het manuaal moest voortaan een koor missen en de Cimbel werd hier verwijderd. Vingerhoets vervangt de spaanbalgen door een magazijnbalg en verhoogt de toonhoogte met een halve toon. Rond 1938 maakte Koppejan uit Ederveen de Bourdon 16′ van het hoofdwerk als pneumatische transmissie bespeelbaar op het pedaal. In 1945 werd het orgel beschadigd door granaatinslagen. Bij de daarop volgende restauratie in 1949 onder advies van mr. A.Bouman werd de dispositie gewijzigd door Leeflang te Middelharnis, waarbij enkele wijzigingen van 1889 werden teruggedraaid. Ook werden vier pedaalstemmen door middel van een unitsysteem toegevoegd vanuit twee basisregisters.
In 1984 volgde onder advies van Hans van der Harst een restauratie door Orgelbouw Ernst Leeflang te Apeldoorn, waarbij de oorspronkelijke dispositie van 1823 werd gereconstrueerd, de toonhoogte a¹= 410 Hz werd hersteld, en de klaviatuur ook gedeeltelijk werd gereconstrueerd. Van het nieuw aangebrachte mechanische vrije pedaal, qua omvang buitenproportioneel groot (C-f’), werd het nieuwe pijpwerk opgesteld in een separate kas achter het orgel. De magazijnbalg uit 1889 bleef gehandhaafd, terwijl onder de lades schokbalgen werden aangebracht. In het onderpositief werden nieuwe frontpijpen geplaatst. De nieuwe lessenaar kreeg een niet passend snijwerk. De kas werd prachtig hersteld, waarbij ook het snijwerk weer werd gecompleteerd.
Het Davidsbeeld op het orgel. 
Originele positief frontpijpen uit 1820 hangen aan de muur in de kerk.
Orgelrestauratie 2015
Voorjaar 2015 werd het Van Hirtum-orgel gerestaureerd door Reil Orgelmakers te Heerde onder advies van Henk Kooiker.
Op de foto rechts: v.l.n.r. Allard van Dijk (Reil), adviseur Henk Kooiker en Maarten Vos (Reil) die de conditie van een Van Hirtum orgelpijp bespreken.
Het herstel werd gekenmerkt als groot onderhoud en technisch herstel, o.a. de tinfolie op de frontpijpen werd vernieuwd, ingezakte frontpijpen hersteld en lekke pulpeten van het Onderpositief vernieuwd. Al het pijpwerk is van de lades geweest, schoongemaakt en waar nodig hersteld. De te korte pijpen van het pedaal werden verlengd, zodat zij nu goed gestemd konden worden op de geldende toonhoogte. Waar nodig is een bescheiden herintonatie uitgevoerd. De Trompet 8 vt van het Hoofdwerk werd weer gangbaar gemaakt zodat de stemming meer stabiel is. 
Een deel van het lofwerk is nu verguld, de kleur geëgaliseerd en de kas in de was gezet. Het algemeen beeld is veel stralender en meer uniform in het goudverguldwerk
en ook de beelden zijn flink opgeknapt.
In maart 2015 was de restauratie voltooid en kon het orgel weer in gebruik worden genomen.
Pijpwerk van het Hoofdwerk.
Dispositie
| Manuaal C-f”’ | Positief |
| Bourdon 16′ Prestant 8′ Holpijp 8′ Viooldigambas 8′ Flute travers D 8′ Octaaf 4′ Fluit 4′ Quint-fluit 3′ Super Octaaf 2′ Mixtuur 4 st Cimbel 2′ Cornet D 4 st Trompet B/D 8′ Clairon 4′ ____________________ Koppelingen Pedaal/Manuaal Pedaal/Positief Manuaal/Positief Tremulant op het hele werk | Holpijp 8′ Prestant 4′ Roerfluit 4′ Octaaf 2′ Gemshoorn 2′ Quint B 1 ½’ Flageolet 1′ Mixtuur 3 st Cornet D 3 st Sexquialter D 2 st ___________________ Pedaal C-f’ Subbas 16′ Prestant 8′ Gedekt 8′ Octaaf 4′ Bazuin 16′ Trompet 8′ |
Tractuur mechanisch.
Toonhoogte a’ = 410 Hz.
Temperatuur evenredig zwevend.
Concerten
Zaterdag 30 april 2016
Aanvang 20.00 uur.
Corne Jopse en Leander Potappel (studenten Fontys Conservatorium, beiden uit Tholen).
Muziek
Deze kerk was onderdeel van de voorjaarsexcursie van de BOF op
zaterdag 4 juni 2016.
Opnamen van de cd ‘Midden-Brabantse orgels’.
Organist Piet Groenendijk (opname 7 oktober 2008)
De kerk
Zicht vanaf de achterzijde bij het kerkhof.
De oudste kerk van ’s Grevelduin-Vrijhoeve-Capelle, die er was vóór de Hervorming werd in 1421 verwoest door de St. Elisabethvloed. Zij stond met de kerken van Raamsdonk en Baardwijk op een rechte lijn. Na de verwoesting bouwde men een nieuwe kerk, ongeveer 5 minuten achterwaarts in zuidelijke richting. Deze kerk was echter in 1591 geheel onbruikbaar geworden, zodat er weer een andere kerk gebouwd werd.
De eerste predikant was Ds. Polletz. Oorspronkelijk kwam hij uit Leuven in België. Nadat hij eerst monnik is geweest, werd hij later predikant te Renkum, Ter Aar en Uitwijk. In 1610 werd hij aangesteld in Capelle door de H.H. Staten van Holland en West-Friesland. Onder zijn herderlijke zorg werd de gemeente steeds meer gewonnen en opgevoed bij de beginselen der Hervorming. De eerste 5 jaar moest hij ook dienen in de gemeenten Raamsdonk en Waspik.
De tweede predikant, Ds. Damman, kwam in 1619 en werd na 6 jaar dienen ontzet, daar zijn levenswandel veel te wensen overliet. Later is hij teruggekeerd tot de Roomskatholieke Kerk. De derde predikant, Ds. Plassius, moest tijdens zijn ambtsperiode vluchten naar Geertruidenberg, daar de Spanjaarden de omgeving van Capelle onveilig maakten. De kinderen van de gemeente werden toen in Geertruidenberg en Heusden gedoopt. Na 1 januari 1639 kon hij weer terugkeren naar Capelle.
Toen in 1648 de vrede van Munster getekend werd, was de Hervorming op zodanige wijze verbreid in Capelle. dat het Roomse Geloof bijna geheel teruggedrongen was. Dit terugdringen vond vooral plaats tijdens het 12-jarig bestand. Zo werd Sprang-Capelle een Protestantse enclave temidden van Roomse buren.
In 1743 was de kerk wederom zo bouwvallig geworden, dat men opnieuw plannen had om een nieuwe kerk te bouwen. In 1747 werd door de Staten van Holland daartoe vergunning gegeven. Deze kerk werd in 1750 voltooid en tot op heden is dit nog dezelfde kerk. De kerk is aan de zuidzijde op de oude fundamenten gebouwd.
In 1859 is het houten gewelf uit de kerk weggenomen en de kerk is toen fraai gestukadoord. De ronde pilaren van nu waren voorheen vierkant. Het interieur is een van de weinige ongeschonden rococo-interieurs in Noord-Brabant.
In 1951 vond er een restauratie plaats na lichte oorlogsschade.
Inmiddels hebben in ’s Grevelduin-Vrijhoeve-Capelle 35 predikanten gestaan, die elk met hun gaven en talenten de gemeente hebben mogen dienen.
Bron: www.hervormdcapelle.nl
Info
Tekst Wim van der Ros
Foto’s Wim van der Ros/Wijtse Rodenburg
Gegevens zijn ontleend aan Nicolaas en Bernard van Hirtum, orgelmakers te Hilvarenbeek, Frans Jespers, Tilburg, 1990 en aan Het Van Hirtum-orgel in de Hervormde kerk te ‘s-Grevelduin-Capelle, Wim van der Ros in de Orgelvriend, jaargang 28 nummer 7, juli 1986.