Liempde – Sint-Jans Onthoofdingskerk

Orgel Concerten Kerk Stichting Kerkorgel

Dorpsstraat 34
5298 CB Liempde
Locatie op google/maps
Gemeente Boxtel. 

Het Gebr. Franssen-orgel (1876)

Het orgel in Liempde is in behoorlijk goede staat bewaard gebleven. Het is een typisch romantisch instrument. 
De Prestant 4′ van het tweede klavier is waarschijnlijk niet origineel. De registerknop zit tussen de Salicionale 8′ en de Bourdon 8′ in, en is handgeschreven. Het orgel heeft geen zwelkast, maar wel is er een opening in de speeltafel voor een zweltrede, die dichtgemaakt is met een plankje.


 
Foto 2014: Frank Schophuizen

De geschiedenis van het orgel

Bron: Marcel Baijens 2011 

Op 3 december 1874 deelt het kerkbestuur aan de bisschop mede, dat zij “volgens de raad van Uwe Doorl. Hoogwaardigheid” de heer Franssen, een orgelmaker uit Roermond heeft ontboden. In dat voorstadium werd eerst gedacht aan een positief, maar Franssen raadde dat af. Op 10 januari 1875 schrijft pastoor A. Raaymakers aan de bisschop van ‘s-Hertogenbosch, mgr. Zwijssen: 

“Het Roomsch k. Kerkbestuur van Liempde heeft de eer hiernevens aan Uwe Doorl. Hoogw. toe te zenden het plan en voorwaarden van een degelijk en solied orgel voor onze kerk geschikt, te maken door Gebr. Franssen, die als vertroude orgelmakers bekend zijn.”
 

Mgr. Zwijssen gaat op 15 januari 1875 accoord. 

In die dagen bezat Liempde een kerk, die in de regio bekend was om haar fraaie interieur, echter zonder toren die pas omsteeks 1896 werd gebouwd. Daarom moest het orgel eerst op het zangkoor staan.
Op 20 oktober 1875 werd een contract met de orgelbouwers Gebroeders Franssen uit Roermond getekend. Uit het contract blijkt dat het orgel is gebouwd voor fl. 3.785,00, inclusief de orgelkas en plaatsing. 

De oorspronkelijke Franssen-dispositie (1876)

Het contract vermeldt de dispositie:

Groot Orgel C-f”’Positief
Principaal 8′ 
Bourdon 16′ 
Viola di gamba 8′ 
Viola 16′ D
Fluit Harmonique 8′ 
Prestant 4′ 
Octaaf 2′ 
Cornet 5 st
Trompet 8′ 
Trompet 16′ 
Clairon 4′ 
Salicionala 8′ 
Bourdon 8′ 
Viola d’amour 8′ 
Fluit Harmonique 4′ 
Picolo 2′ 
____________________
Pedaal C-c’
Aangehangen
____________________
Koppeling:
Groot Orgel-Positief 

Nadat het geheel mechanische orgel is geplaatst, blijkt al vrij snel dat het erg gevoelig was voor stof en wisselingen van temperatuur. In 1886 doet het kerkbestuur aan de bisschop het verzoek om in te stemmen met een uitgave van fl. 180,00 voor het schoonmaken van het instrument. Aangenomen mag worden, dat Franssen hierna spoedig aan het werk is gegaan. 
In de overeenkomst voor de bouw van het orgel is bepaald, dat de gebroeders Franssen zich verplichten om jaarlijks het orgel te stemmen en dat blijkt nodig ook. Er is wel wat wrijving over de kwaliteit van het geleverde stemwerk. In 1903 blijkt het orgel weer aan reparatie toe te zijn. De kosten hiervoor waren fl. 150,00. 
In 1906 wordt voor honderd gulden een harmonium aangekocht voor het repetitielokaal van het kerkkoor.

Pneumatisering
In het archief van de parochie bevindt zich een brief van 11 maart 1915. Het betreft een prijsopgave en beschijving van een ingrijpende vernieuwing en vergroting van het orgel. Het houdt een gehele pneumatisering met membraanladen in. Ook de orgelkast wordt gerestaureerd en, omdat er inmiddels een toren aan de kerk gebouwd was, “zoover naar voren geplaatst dat het vlak tegen de voorkant van de torenboog komt te staan, zoodat deze schoone kast in haar geheel is te zien. Hierdoor zal het front een waar sieraad der kerk worden.” Dit is ook de huidige situatie.


Schets van de naar voren plaatsing van het orgel. 

De Franssen-dispositie (1915)

Manuaal I C-f”’Manuaal II in zwelkast
Prestant 8′ 
Fluit Harmonique 8′ 
Violin 16′ diskant 
Bourdon 16′ 
Viola di gamba 8′ 
Prestant 4′ 
Roerfluit 4′  
Octaaf 2′ 
Cornet 5 sterk 
Trompet 8′ 
Trompet 16′ 

Salicional 8′ 
Viola 8′
Voix Celeste 8′ 
Bourdon 8′ 
Fluit Harmonique 4′ 
Piccolo 2′ 
____________________
Pedaal C-c’
Subbas 16’ 
Octaafbas 8’ 
Gedekt 8’ 
Bazuin 16’

Koppelingen:
manuaal I – pedaal 
manuaal II – pedaal 
manuaal II – manuaal I superoctaaf 
manuaal I- manuaal II suboctaaf 
manuaal II – manuaal I
Vaste combinaties: 
Pianissimo 
Piano 
Mezzoforto
Forto 
Tutti 
Uitzetting 

Deze verbouwing kostte fl. 2.500,00.

Op 10 april 1926 vraagt het kerkbestuur aan de bisschop toestemming voor een volgende ingreep aan het orgel. Het orgel is ’s zomers niet bespeelbaar en de trapinrichting is niet in orde. De kosten bedragen fl. 550,00. In de periode tussen 1926 en 1940 wordt de trapinrichting vervangen door een electrische windvoorziening.

In 1940 wordt gedacht aan een restauratie en ombouw van het orgel. Maar omdat de firma van de gebroeders Franssen inmiddels niet meer bestaat, wordt een beroep gedaan op de gebroeders Vermeulen te Weert. Het grote plan gaat uit van een nieuwe dispositie:

De Vermeulen-dispositie (1940)

Manuaal I C-f”’Manuaal II in zwelkast
Bourdon 16′ 
Prestant 8′ 
Fluit Harmonique 8′ 
Viola di gamba 8′ 
Prestant 4′ 
Roerfluit 4′ 
Octaaf 2′ 
Cornet (5 st ?) D
Trompet 8′



Salicionaal 8′ 
Viola 8′ 
Voix Celeste 8′ 
Bourdon 8′ 
Fluit travers 4′ 
Picolo 2′
__________________
Pedaal C-c’
Subbas 16’ 
Octaafbas 8’
Gedekt 8’ 
Bazuin 16’

Koppelingen:
manuaal I – pedaal 
manuaal II – pedaal 
manuaal II – manuaal I superoctaaf 
manuaal I- manuaal II suboctaaf 
manuaal II – manuaal I
Vaste combinaties: 
Pianissimo 
Piano 
Mezzoforto
Forto 
Tutti 
Uitzetting 

Het plan voorziet in een ombouw naar het pneumatisch kegelladensysteem. De windinrichting zal bestaan uit de bestaande ventilator, de bestaande reservoirbalg en een nieuwe regelateur. Vermeulen stelt in haar plan, dat door de verbouwing het interieur van het orgel doelmatiger zal worden opgesteld. Op advies van een externe deskundige, de heer W. Kerssemakers, wordt door het kerkbestuur gekozen voor uitvoering. De totale kosten voor de operatie zouden fl. 2.950,00 exclusief omzetbelasting bedragen. 

Tijdens de oorlog in september 1944 treffen granaten de kerktoren en het dak van de kerk en het priesterkoor. Het orgel raakt beschadigd en waarschijnlijk heeft Vermeulen na de oorlog herstelwerkzaamheden uitgevoerd. De oude frontpijpen, waarin zich nog door de granaten veroorzaakte gaten zaten zijn in 1986 vervangen door nieuwe frontpijpen. 

Waarschijnlijk wordt het jaarlijks onderhoud vanaf het begin van de zeventiger jaren beëindigd waardoor in de jaren tachtig het orgel wederom aan een restauratie toe is. Er wordt bij Vermeulen en anderen in 1984 offertes gevraagd. Maar het kerkbestuur heeft ook een kerkgebouw dat dringend aan onderhoud toe is waardoor het orgel moet wachten. Het instrument wordt een periode bruikbaar gehouden door inzet van vrijwilligers. Vele gebreken worden verholpen. Zo worden de (lekke) loden buizen, die dienen voor de windtoevoer naar de pijpen, vervangen door plastic leidingen. Tijdens de werkzaamheden wordt ook de dispositie enigzins gewijzigd. De historische waarde van het orgel wordt in deze periode niet bevorderd, maar het orgel raakt niet in ongebruik.


Foto Huub Peters



De waarde van het instrument is vooral gelegen in het feit, dat zij een tijdsgeest vertegenwoordigt. Het werd gebouwd in een periode, waarin gepoogd werd een orkest na te bouwen in één instrument. Maar het is ook gebouwd in een tijd van vergaande industriële ontwikkelingen. Mensen begonnen nieuwe technieken toe te passen en vonden daarin economische vooruitgang. Handwerk maakte steeds meer plaats voor machinale arbeid. Het ambacht kwam meer en meer op de achtergrond. Nu wordt hierop de nodige kritiek geleverd, maar in die tijd werd de verandering toegejuicht. Het oorspronkelijke karakter van het orgel is, ondanks alle ingrepen, gelukkig voor een groot deel behouden: een romantisch instrument met heldere fluitregisters en een fraai prestantkoor in een ruimte met een mooie akoestiek. Dat het in 2011 is erkend als rijksmonument geeft aan, dat het orgel waarde heeft. Het is toch een uniek muziekinstrument, vanwege haar karakter, haar toonbereik, haar mechaniek en haar geschiedenis in Liempde.

De achterkant van de middentoren en de magazijnbalg met trottoirtegels als gewichten.


 
Foto 2014: Frank Schophuizen


Orgelrestauratie 2014

Begin februari 2014 startte Verschueren uit Heythuysen met de restauratie van het monumentale kerkorgel met als adviseur Rogér van Dijk. Er werd begonnen met de demontage van grote delen van het orgel, vooral die van de orgelpijpen en de speeltafel. Na de zomer werd het orgel weer gemonteerd en gestemd. Eind 2012 heeft het bestuur de formele opdracht gegeven nadat er kon worden geconstateerd dat er voldoende financiële middelen vergaard konden worden. Een lang verwachte subsidie van ruim € 30.000 werd verkregen en met andere fondsen werd bij elkaar zo’n € 47.800,- verworven.


De lege orgelkas en pijpen van de Trompette 8 vt in de transportkist. 


Van elke toets van het klavier gaat een plastic slangetje onder de orgelbank door. Zo gaat door winddruk de bediening van de speeltafel naar de windladen, zodat de pijpen wel of niet lucht krijgen. 

De te restaureren onderdelen van het orgel werden naar Heythuysen getransporteerd voor de feitelijke restauratie. 
Het orgel is op 14 december 2014 weer helemaal gemonteerd en gestemd en op een feestelijke wijze weer in gebruik genomen!

‘De Koning van Liempde’ klinkt weer… 

Op zondag 14 december werd ons gerestaureerde kerkorgel opnieuw in gebruik genomen. Het was een feestelijke dag met ‘s ochtends een keurig verzorgde Hoogmis met prachtige orgelmuziek en enkele toespraken in een aardig gevulde kerk. ’s Middags was het orgelconcert: veel belangstelling, geweldige orgelmuziek en een fijne ambiance. We zien terug op een fantastisch geslaagde dag en hebben weer een geweldig goed orgel waarmee we weer jaren vooruit kunnen… 

Nadat zondagochtend het orgel door kapelaan de Jong was ingezegend werd het officieel in gebruik genomen. Cantate Domino verzorgde samen met onze organist Wout Franken een twee heren gregoriaanse Hoogmis.
Na de mis waren er toespraken van pastoor Jacques Grubben en vicevoorzitter Jo Custers. En natuurlijk volop orgelmuziek: gastorganist Bert Augustus haalde ‘alles uit de kast’ en liet het monumentale orgel voluit klinken.
Aansluitend werd het eindbedrag van alle geldacties door Joop van Dun bekend gemaakt: € 47.800,–: fantastisch! Daarmee hebben we ons doel bereikt. Hartelijk dank aan allen!
Aansluitend werd een herinneringsplaquette onthuld. Deze is vervaardigd door Thieu Loenen en Martien Roestenburg. Het idee is gebaseerd op het logo van de SRKL, ontworpen door Martien Heeffer. De orgelpijpjes komen van de firma Verschueren. De aanwezigen waren erg onder de indruk!

Om 13.30 uur betraden de eerste gasten de kerk voor het orgelconcert. Dit werd door oud-Liempdenaar Tommy van Doorn verzorgd. Zijn orgelspel was voortreffelijk en het orgel kon zich van alle kanten laten horen en klonk weer fantastisch voor het bijna 150 man koppige publiek. Spreekwoordelijk gezegd: ‘Alle registers werden opengetrokken’. In korte pauzes werd de historie van het orgel en het restauratieproces kort geschetst.

Na afloop was er volop koffie met cake, aangeboden door de firma Putmans en kon het orgel worden bezichtigd. Hiervan werd gretig gebruik gemaakt. Het was nog een geanimeerd samenzijn. 
Het publiek ging meer dan tevreden huiswaarts en wij waren extra tevreden. We hebben een grondig gerestaureerd orgel, een geslaagde dag en… alle benodigde geld bij elkaar.
De bezoekers kregen ook een herinneringsuitgave over de geschiedenis van het orgel: ‘Een koning in Liempde’.

Tekst: Website parochie
 

Dispositie

Manuaal I C-f”’Manuaal II 
Bourdon 16′
Prestant 8′
Flute Harmonique 8′
Viola di Gamba 8′
Prestant 4′
Roerfluit 4′
Octaaf 2′
Cornette V st
Trompette 8′


Salicionale 8′
Bourdon 8′
Voix Celeste 8′
Prestant 4′
Flute Traverse 4′
Picolo 2′
__________________
Pedaal C-d’
Subbas 16′
Octaafbas 8′
Gedekt 8′
Bazuin 16′

Koppelingen:
Manuaal I – Manuaal II
Pedaal – Manuaal I
Pedaal – Manuaal II
Superoctaafkoppel Manuaal I
Suboctaafkoppel Manuaal I – Manuaal II.
Vaste combinaties:
(pp – p – mf – f – tutti)
Pianopedaal.

Toetstractuur pneumatisch 
Registertractuur pneumatisch 
Windlade(n) kegellade
De magazijnbalg wordt van wind voorzien door twee schepbalgen.

Dispositie

Gegevens: Piet Bron 2008


Foto 2014: Frank Schophuizen

Concerten 

Zondag 18 september 2016
Aanvang 15.00 uur.
Toegang € 5,-.
Tommy van Doorn, orgel.

Fondswerving Stichting Restauratie Kerkorgel Liempde

In Liempde staat sinds 1867 de kerk van St. Jans Onthoofding die schittert na recente restauraties als nooit tevoren. Dit kan niet gezegd worden van het orgel, dat door de Gebroeders Franssen uit Roermond is gemaakt en in 1876 nadat het kerkbestuur het traktement van de organist en de orgeltrapper geregeld had, achter in de kerk op de koorgalerij is geplaatst. Welnu: dit pijporgel vertoont momenteel vele gebreken. 

De knagende tand des tijds, ingrijpende verbouwingen in het verleden en een granaatinslag in de oorlogsjaren hebben aan het instrument geen goed gedaan. Er is sprake van een gehavend pijpwerk, zwaar beschadigde steminrichtingen, slijtage aan meerdere onderdelen, lekkages, aantasting door houtworm en ga zo maar door. Het oorspronkelijk fraaie orgel met zijn neogotisch front, zijn bij uitstek romantisch klankkarakter en zijn orkestrale mogelijkheden, is in de loop der jaren verworden tot een vage schim van het oorspronkelijke ontwerp. Het instrument is wat kleurloos geworden en futloos wat de klank betreft.  Kortom, de toestand van het Liempdse kerkorgel is van dien aard, dat een grondige opknap- en herstelbeurt noodzakelijk is. Dit kost geld, veel geld.

Het orgel in zijn oorspronkelijke status terugbrengen, is onhaalbaar duur. Maar met respect voor de waardevolle elementen is het de bedoeling om het orgel zodanig te herstellen, dat het weer gaat klinken als ooit tevoren en behouden blijft voor de toekomst en ons nageslacht. De inmiddels door de bekende firma Verschueren Orgelbouw opgestelde begroting van de meest noodzakelijke restauratiekosten beloopt zo’n € 120.000,00. 

Om de restauratie van het kerkorgel te bewerkstelligen, is onze stichting gevormd. We hopen het benodigde geld bij elkaar te krijgen dankzij fondsenwerving, acties en de geldelijke steun van allen die het Liempdse kerkorgel als muziekinstrument en als cultureel erfgoed een warm hart toedragen. Tot op heden hebben wij een aanzienlijk bedrag ingezameld. Bovendien is er goedkeuring van het Bisdom en de Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed om eigen middelen aan te wenden om het restauratiewerk te bekostigen. Echter, we hebben binnen de begroting van de restauratie op dit moment nog een tekort van ruim € 10.000,00. Om reden daarvan zouden wij graag een beroep op een ieder willen doen, om ons project met een geldelijke bijdrage te ondersteunen. 

Secretariaat: 
Kerkstraat 16
5298 CM  Liempde
Tel. (0411) 633384
E-mail: orgelliempde[at]gmail.com
Bankrekening NL97RABO0156451840 Rabobank Dommel en Aa

De kerk

Deze rooms-katholieke neogotische kruis-basiliek is in 1867 gebouwd naar een ontwerp van de Tilburgse architect H. van Tulder. De ranke toren, die de omgeving domineert, stamt uit 1893-1894 en is later gewijzigd door J. Heykants. Deze kerk verving de schuurkerk die de katholieken van Liempde vanaf 1672 hadden moeten gebruiken. Deze schuurkerk brandde op 23 mei 1864 af, tesamen met 13 huizen en de pastorie. 
Het gebouw is in de periode van 1986 tot 1990 zowel uit- als inwendig grondig gerestaureerd. In de kerk bevindt zich meubilair, dat deels origineel en voor de kerk is vervaardigd. Een ander deel is afkomstig uit andere kerken en kapellen. 

Tot het authentieke meubilair behoort het hoogaltaar dat, net als het overige oorspronkelijke meubilair, is uitgevoerd in neogotische stijl. 

Detail van het linkerpaneel van het altaar met het laatste avondmaal en een detail uit de linkeronderkant met engel die Abraham stopt bij het offeren van zijn zoon Isaac. Hieronder de tabernakeldeur.



De grote preekstoel is in de zeventiger jaren verwijderd en uit elkaar gehaald. Van onderdelen werden andere meubelstukken vervaardigd, zoals het kooraltaar en deze lezenaar.