Hoofdorgel Koororgel Van Nes-kistorgel Concerten Muziek Kerk
Zandberglaan 58
4818 GL Breda
Locatie op google/maps
Muziekinstituut Breda
Het Sacramentskoor richtte in 1992 de Stichting Muziekinstituut Breda op. Het inmiddels unieke jongenskoor zou op deze manier meer kans van overleven hebben. De Stichting had als culturele rechtspersoon recht op subsidies. Op deze manier kon de relatie met kerk en kerkbestuur anders worden vormgegeven. In 2002 werden 6 koren met 300 zangers ondergebacht in de stichting Muziekinstituut Breda. Het kerkgebouw zelf werd ondergebracht in een nieuwe Stichting Gebouwenbeheer Muziekinstituut Breda, zodat de exploitatielasten niet ten nadele van de koren zouden komen. Inmiddels blijkt dat het concept goed functioneert en zijn er vele activiteiten in de Sacramentkerk varierend van erediensten en concerten tot diplomauitreikingen en (bescheiden) toneeluitvoeringen. De exploitatie is gezond en middels subsidies en giften is het mogelijk gebleken om noodzakelijk onderhoud en gewenste voorzieningen in de kerk te realiseren.
In 2009 is gekozen voor een herschikking van de besturen in een nieuw alles overkoepelend bestuur onder de naam Stichting SacramentskerkBreda.
Sinds de stichting van de Sacramentskerk in 1926 verzorgt het Sacramentskoor de liturgische muziek. Nog steeds bestaat het koor uit jongens en mannen. Dit maakt het Sacramentskoor vrijwel uniek in Nederland. Onder de opeenvolgende dirigenten Vermeeren, Toebosch en Cantrijn heeft het koor altijd een grote naam gehad in zowel Nederland als daarbuiten. Het repertoire van het koor bestaat uit alle kerkmuzikale literatuur, van gregoriaans, via de renaissance en romantiek tot moderne muziek. De huidige dirigent sinds 1995 is Henri de Graauw. De Sacramentskerk te Breda staat al sinds jaar en dag bekend als een centrum voor liturgie kerkmuzikale cultuur.
Daarnaast hebben ook diverse andere koren onderdak in de Sacramentskerk zoals het dameskoor van de parochie, het meisjeskoor Puellae Cantantes, dat ook regelmatig de erdienst verzorgt en concerten geeft binnen en buiten de Sacramentskerk, het kamerkoor en -orkest i buoni antichi, en het jeugdkamerkoor Plurale Tantum.
Capella Breda o.l.v. Daan Manneke heeft de Sacramentskerk als vaste repetitieruimte.
De Sacramentskerk is als ruimte voor liturgie en cultuur zeer geschikt voor uitvoeringen van (klassieke) muziek van kleine recitals tot grote uitvoeringen met koor en orkest. Het flexibele podium in de kerk is na het Chasse-theater het grootste in Breda. De kerk heeft ruime ervaring met het organiseren van concerten en kan op diverse manieren ondersteuning bieden. Het Flentrop-orgel in de kerk behoort tot de beste orgels in het land, de akoestiek van de kerk is voortreffelijk.
De kerk beschikt over de volgende instrumenten:
· Groot Flentrop-orgel
· Pleyel concertvleugel
· Continuo Van Nes-kistorgel
· Clavecimbel (onlangs in gift ontvangen: 2 manualen en compleet pedaal)
· Klein Flentrop-orgel
De orgels
Het Flentrop-orgel (1958)
De geschiedenis van de orgelbouw in de eerste helft van de 20ste eeuw kenmerkt zich in de katholieke kerken hoofdzakelijk als een tijd van verval. De orgels waren in het algemeen zeer grondtonig (veel 8′ stemmen) en hadden weinig kleuring in de vorm van allerlei vulstemmen. Tongwerken waren vaak ongenuanceerd en leken vooral niet gemaakt om te kleuren, maar eerder om kracht bij te zetten. Daarbij was het pijpmateriaal vaak van dubieuze kwaliteit, zodat ook daar weinig fraaie klank van te verwachten viel.De kentering kwam na de oorlog, maar allereerst zeker niet in de katholieke kerk. De firma Flentrop, orgelmaker in Zaandam, heeft een enorme bijdrage geleverd aan de bouw van orgels op historische principes. Toen in de jaren vijftig in de Sacramentskerk een nieuw orgel moest worden gebouwd, is als door een Godswonder de aandacht op Flentrop gevallen. Want officieel was zulks zelfs verboden: de katholieke kerken hadden hun “eigen” orgelbouwers. Dat de definitieve keuze voor een “Flentrop”-orgel zijn beslag kon vinden, was niet alleen een tweede Godswonder, maar ook het resultaat van een slimme manoeuvre. Er werd aan een katholiek orgelbouwer, Gebr. Vermeulen in Weert, de opdracht gegeven om de kast, het uitwendige gedeelte te maken, terwijl Flentrop belast werd met de vervaardiging van het wezenlijk deel van het orgel, het klinkend gedeelte. Dat leverde dus het eerste oecumenische orgel op. Het orgel werd in 1958 in gebruik genomen door de toenmalige organist van de Sacramentskerk, Louis Toebosch. Als organist en dirigent van het gerenommeerde Sacramentskoor had hij sinds zijn aanstelling in 1940 gepleit voor de bouw van een orgel dat recht deed aan de kwaliteiten van koor en organist. De kerk beschikte destijds alleen over een hammond-orgel en een harmonium. Het gevolg was dat het orgel in de Sacramentskerk een ‘historisch’ instrument is geworden, omdat daarmee voor het eerst in katholieke kerken de nieuwe inzichten met betrekking tot de orgelbouw klinkend werden gemaakt.In die dagen was de ene katholiek vol van verbazing om zoveel klankrijkdom, terwijl de andere zich ergerde aan de boventoonrijkheid. Waar de een vond dat het orgel vanwege zijn mechanische tractuur te zwaar speelde, begreep de ander dat deze speeltechniek het orgel tot een levend instrument maakt. En zij die voorspelden dat het zoveel bewegende delen tot grote reparaties zouden leiden, kunnen we nu vaststellen dat het orgel oerdegelijk is gebouwd, volgens een traditie die de eeuwen doorstond: een mechanische tractuur en dito sleepladen.
Aldus is het orgel gebouwd op een breekpunt van opvattingen met het begrip voor de historie en een vooruitziende blik.
Daarnà is overigens in de katholieke orgelbouw de ommezwaai ook gekomen, maar het orgel in de Sacramentskerk stond daar al als stralend voorbeeld. Het heeft nog wel tot 1980 geduurd voordat er op het orgel een plaatje kwam, waarop vermeld staat dat het instrument door Flentrop was gebouwd!
Dispositie
| Hoofdwerk (C-g”’) | Borstwerk |
| Prestant 8′ Gemshoorn 8′ Roerfluit 8′ Octaaf 4′ Fluit 4′ Octaaf 2′ Terts 1 3/5′ Ruispijp II st Mixtuur IV-V st Trompet 8′ Kromhoorn 16′ | Holpijp 8′ Prestant 4′ Quintadeen 4′ Gemshoorn 2′ Quint 1 1/3′ Cymbel 2-3′ Schalmei 8′ Tremulant |
| Rugwerk | Pedaal (C-f’) |
| Gedekt 8′ Prestant 4′ Roerfluit 4′ Octaaf 2′ Sesquialter 2 st Scherp 3-4 st Dulciaan 8′ Tremulant | Bourdon 16′ Prestant 8′ Gedekt 8′ Woudfluit 4′ Mixtuur 6 st Fagot 16′ Trompet 8′ Trompet 4′ Cornet 2′ |
Koppelingen:
Hoofdwerk – Rugwerk,
Hoofdwerk – Borstwerk,
Pedaal – Rugwerk,
Pedaal – Hoofdwerk,
Pedaal – Borstwerk.
Aanvankelijk werd in het hoofdwerk in plaats van de Octaaf 2′ een Vlakfluit 2′ gedisponeerd en in plaats van de Terts 1 3/5′ een Quint 2 2/3′.
Trompet 4′ en Cornet 2′ van het pedaal zijn ‘en chamade’ gebouwd.
De tremulanten zijn in 1981 toegevoegd.
Het instrument is in 2002 gerestaureerd door Tuur Remijn.
Het Flentrop-koororgel
Het in gift ontvangen kleine Flentrop-orgel is gerestaureerd in Goes en vanaf maart 2011 beschikbaar als koor-orgel in de kapel van de Sacramentskerk.
Ondertoetsen ebbenhout, boventoetsen palmhout, pedaaltoetsen eikenhout.
Het instument is in onderhoud en wordt gerestaureerd door Tuur Remijn.
Dispositie
| Manuaal C-f”’ | Pedaal C-d’ |
| Gedekt 8′ B/D Gedekt Fluit 4′ B/D Praestant 2′ B/D | aangehangen |
Basregisters C-b’:
– Gedekt 8′ grenenhout
– Gedekt Fluit 4′ metaal
– Praestant 2′ metaal
Diskantregisters c’-f”’:
– Gedekt 8′ grenenhout
– Open Fluit 4′ metaal
– Praestant 2′ metaal
Van Nes kistorgel, 2011
Voor de Sacramentskerk in Breda maakte Loek van Nes in 2011 een nieuw kistorgel. De orgelkas is overeenkomstig de koorbanken vervaardigd van ahorn.
De voorkant en de zijkanten van het instrument zijn voorzien van eenvoudig rasterwerk waarbij aan de voorkant – bij wijze van decoratie – het vignet van de Stichting Sacramentskerk is aangebracht. 
Foto’s Paul van Hoek 2011
Dispositie
| Manuaal C-d”’ |
| Gedekt 8’ Quint 5 1/3 (C – B) Prestant 4’ Roerfluit 4’ Woudfluit 2’ Nasard 2 2/3’ D Terts 1 3/5’ D Cimbel I |
Het orgel is evenredig zwevend gestemd en is voorzien van een transponeerinrichting waardoor het mogelijk is om op vier verschillende toonhoogten te spelen : a’ 390 Hz, 415 Hz, 440 Hz en 465 Hz.
Bij alle vier de stemmingen is het mogelijk de discantregisters naar keuze te laten beginnen op c’ of cis’.
De windvoorziening is ondergebracht in de orgelbank.
Winddruk: 58 mm.
Foto’s Paul van Hoek 2011
Concerten
Aanvang 16.00 uur.
Vrije toegang, collecte na afloop.
De organist is op grote schermen in de kerk te volgen.
Zaterdag 25 februari 2023
Tannine van Loon, orgel Tom Koster, trombone
Overige concerten op www.nederlandsmuziekinstituut.nl/
Muziek
Poulenc organ concerto in g minor
Jelena Bazova and Camera Musicorum Bredana
Francis Poulenc (1899-1963)
Concerto for Organ, Timpani and Strings in g minor
Organ: Jelena Bazova
Conductor: Paul de Meyer
Camera Musicorum Bredana
Live concert in 3 april 2011 op het Flentrop-orgel
Van Nes kistorgel, 2011
Solisten Ad van Sleuwen en Jelena Bazova.
Opname gemaakt door Gerrit Janssen tijdens de inspeling op 19-01-2014.
Copyright: Brabantse Orgelklanken
W.A.Mozart, Fantasie in f-kl. (4 handen)
De kerk
De wijk Zandberg, waarin de Sacramentskerk ligt, was een van de eerste stadsuitbreidingen van Breda, een vestingstad, met nauwe grenzen. Pastoor van Meel benaderde architect Jan van Dongen uit Apeldoorn, die in zijn ontwerpen graag nieuwe bouwmaterialen gebruikte zoals glas en beton. Het resultaat is het gebouw dat er nu staat, zij het dat een hoge toren met spits voorzien was. Die is nooit gebouwd, maar de grote kerkruimte wel met, uniek in die tijd, het eerste dragende betonnen plafond dat daardoor vrij uitzicht mogelijk maakt vanuit de hele kerk op de plaats van handeling. Dat gewelf had overigens nog wel versierd moeten worden met een mozaiek, maar de mozaieken zijn beperkt gebleven tot de kruiswegstaties in de omgang. Op Sacramentsdag 11 juni 1925 werd door pastoor van Meel de eerste steen gelegd. De inwijding, een jaar na de eerste steenlegging, vond plaats in een kerk in aankleding: geen mozaiek, geen kruiswegstaties, geen toren, geen orgel.
De kerk en de parochie zijn grote verwoesting bespaard gebleven in de Tweede Wereldoorlog. De Duitsers vorderden in 1943 wel de pastorie en verjoegen daarmee de pastoor en zijn kapelaans naar elders. De kerkklok, die door pastoor van Meel was verstopt om omsmelten te voorkomen, kon als enig bewaarde kerkklok in Breda na de oorlog worden teruggehangen.
De kruiswegstaties zijn aangebracht in 1927 door de Nijmeegse kunstenaar Anton Kloosterhuis. En groot aantal massieve houtsnijwerken o.a. van Leen Douwes sieren de diverse altaren van de kerk. De glas-in-lood ramen zijn van kunstenaar Jan Dijker. Na de verbouwing van de Sacramentskerk in 1993, waarbij naast een grote ook een kleine liturgische ruimte werd gerealiseerd, is de scheidingswand tussen beiden beschilderd door de Bredase kunstenaar Michael Jepkes. Onder de toenmalige organist van de kerk, Louis Toebosch, is de kerk een prachtig Flentrop-orgel rijker geworden.
Info
Meer informatie over de Sacramentskerk op www.nederlandsmuziekinstituut.nl/
Laatste actualisatie: febr. 2019
Deze organisatie is vertegenwoordigd bij de Brabantse Orgelfederatie.