Boex, Hermanus Antonius (1770-1845)

Portret door Lambertus van den Wildenberg, 1841 (EIB)

Hermanus Antonius Boex (Weelde, 1770 – Eindhoven, 1845) was een telg uit een familie van organisten en school- meesters uit Weelde bij Turnhout, Provincie Antwerpen in België. In 1791, toen hij 21 was, kreeg hij een baan als organist in Eindhoven. Hij was zeker niet de enige musicus die uit het tegenwoordige België naar Nederland kwam. Paulus Verbeke kwam uit Scherpenheuvel en PieterJan van Paesschen kwam uit Zonhoven bij Hasselt. Beide speelden orgel in de Bossche Sint-Janskathedraal. In Bergen op Zoom waren F.A. Putseys uit Herentals en J.B. Trazegnies uit Antwerpen organist. In Goirke bespeelde Leonard Wassen uit Brugge het orgel. Ook vele Duitse musici gingen in Brabant aan de slag. Er werden stevige salarissen betaald, ook al was de functie van organist een deeltijdbaan. In het muziekleven van verschillende Brabantse steden waren deze musici bijvoorbeeld dirigent van een mannenkoor, orkest of harmonie.

Geen Brabantse musici?
Na een lange periode van culturele armoede moest het muziekonderwijs en het muziekleven in Brabant weer op gang komen. Kort na de instelling van de Bataafse Republiek in 1796, kwam de scheiding van Kerk en Staat tot stand. Deze beslissing versterkte de katholieke emancipatiebeweging. Tal van kerkgebouwen werden teruggevorderd, orgels gerestaureerd of aangekocht en koren werden opgericht. In kerkarchieven zijn rekeningen te vinden over geleverde orgels, aangekochte bladmuziek voor koren, etc. In deze situatie van grote veranderingen is de komst van Hermanus Boex naar Eindhoven inpasbaar. Volgens aantekeningen in het archief van de Eindhovense Cathrien beschikte het koor over 13 missen van zijn hand. In de meeste geval- len gaat het dan om drie-stemmige missen voor jongens- en mannenkoor. In enkele composities is begeleiding van een orkest gewenst. De organist moest zich beperken tot eenvoudige akkoordbegeleiding (basso continuo). Ook in het koorrepertoire van de lofzangen is er werk van Boex. In veel koormuziek uit de eerste helft van de 19de eeuw is de invloed van Haydn nog hoorbaar.

Kostschoolhouder
Hermanus Boex huwt in april 1796 met Maria Elisabeth Smits (1772- 1845), de dochter van de steen- rijke brouwer Antonius Smits, die de brouwerij De Oranjeboom bezit. Door zijn huwelijk gaat Boex tot de hogere burgerstand in Eindhoven behoren. In het jaar voor zijn huwelijk begon hij naast zijn organistenfunktie een Franstalige eliteschool aan de noordzijde van de Eindhovense markt. De boeken en alle conversatie waren Franstalig. Met drie hulponderwijzers geeft hij les aan 80 tot 100 leerlin- gen, jongens en meisjes van 9 tot 13 jaar oud; waarvan zo’n 30 internen. Een deel van de leerlingen kwam van buiten de regio Eindhoven. In 1810 koopt hij van de gemeente het kostschoolgebouw op de hoek Markt en Nieuwstraat. Naast vakken als Frans, rekenen en briefschrijven nemen muzieklessen piano, viool en fluit een speciale plaats in.

In 1845 overleed Hermanus Boex als een welgesteld man in Eindhoven, de plaats waar hij meer dan 50 jaar met hart en ziel voor de muziek had gewerkt.

Laatste actualisatie 30-11-2020