Orgel Concerten Muziek Kerk Info
Dorpstraat 7
5735 EB Aarle-Rixtel
Locatie op Google Maps
Het F.C. Smits-orgel (1854)
Op 13 oktober 1854 werd het Smits-orgel in Aarle-Rixtel in gebruik genomen. De kerk was in 1846 opgeleverd. Van 1852 tot 1854 werd een klein orgeltje gebruikt, dat Franciscus Cornelis Smits tijdelijk had neergezet. Oorspronkelijk had het nieuwe orgel 23 stemmen. De kas is gemaakt door Jacobus Beuijssen uit Boxmeer.
Oorspronkelijke dispositie 1854
| Hoofdwerk C-f”’ | Positief C-f”’ |
| Bourdon 16′ Prestant 8′ Holpijp 8′ Prestant 4′ Octaaf 2′ Mixtuur III st Trompet 8′ B/D Klairon 4′ | Prestant 8′ D Roerfluit 8′ Prestant 4′ Octaaf 2′ Harmonica 8′ B/D Tremulant |
| Bovenwerk C-f”’ | Pedaal C-c’ |
| Holpijp 8′ Viola di Gamba 8′ Fluittravers 8′ D Fluit 4′ B/D Piccolo 2′ Euphone 8′ B/D | Subbas 16′ Prestant 8′ Prestant 4′ |
De Prestant 8′ van het positief was een discant-register. Al in 1867 is de bas aangevuld zodat deze Prestant compleet was. Het orgel werd in 1902 al licht gewijzigd door Franciscus Cornelis Smits jr. In 1955 voerde Vermeulen een restauratie uit, waarbij het Positief en het Pedaal met elk drie registers werd uitgebreid. Hiervoor waren reeds bij de bouw plaatsen gereserveerd. Een nieuwe restauratie door Vermeulen had plaats in 1987/1988. Hierbij werden enkele niet al te fraaie nieuwe stemmen uit 1955 vervangen door beter passende. Zo verviel de Schalmei 4′ van het Pedaal ten gunste van een Trompet 8′, en werd de Sexquialter van het Rugwerk door een Cornet vervangen.
Op 5 juni 1988 werd het orgel weer in gebruik genomen met een concert door Jan van de Laar, organist van de Sint Lambertuskerk te Helmond. Het rugwerkje is een loos front, het Positief is als onderpositief onder het Hoofdwerk geplaatst en voorzien van jaloezieën.
Huidige dispositie
| Hoofdwerk C-f”’ | Positief C-f”’ |
| Bourdon 16′ Prestant 8′ Holpijp 8′ Prestant 4′ Octaaf 2′ Mixtuur III st Trompet 8′ B/D Klairon 4′ | Prestant 8′ – 1854/1867 Roerfluit 8′ Prestant 4′ Gemshoorn 4′ Octaaf 2′ Flageolet 1′ Cornet II st D – 1989 Euphone 8′ B/D Tremulant |
| Bovenwerk C-f”’ | Pedaal C-c’ |
| Holpijp 8′ Viola di Gamba 8′ Fluittravers 8′ D Fluit 4′ B/D Piccolo 2′ Kromhoorn 8′ B/D – 1955 | Subbas 16′ Prestant 8′ Gedekt 8′ – 1955 Prestant 4′ Bazuin 16′ – 1989 Trompet 8′ – 1989 |
Koppelingen:
Pedaal – Hoofdwerk,
Pedaal – Rugwerk,
Hoofdwerk – Bovenwerk,
Hoofdwerk – Rugwerk.
Tractuur mechanische sleepladen.
Toonhoogte 415 Hz.
Temperatuur evenredig zwevend.
Winddruk 78 mm.
Vulstem samenstelling:
Mixtuur III sterk C: 2′ – 1 1/3′ – 1′. c’: 2 2/3′ – 2′ – 1 1/3′. c”: 4′ – 2 2/3′ – 2′.
Frans Jespers schreef in 2021 een artikel over de overeenkomsten van de orgels van Aarle-Rixtel, Nederweert en Roermond.
Concerten
Er worden hier momenteel geen concerten gegeven.
Muziek
Kees van Houten maakte in 1993 een bijzonder fraaie CD met opnamen van pianowerken van Mozart, Schubert, Krieg, Schumann, Heller, Chopin, Bartok, Albéniz en Debussy, gespeeld op het Smits-orgel van Aarle-Rixtel.
Kees van Houten over deze CD:
De orgels van Smits zijn niet specifiek geënt op een bepaalde orgelstijl op de manier waarop de orgels van Schnitger zijn verbonden met de Noordduitse barok, die van Cliquot met de Franse barok of die van Cavaillé Coll met Franck en zijn school. Op de Smits-orgels werd vooral geïmproviseerd; en speelde men ook bewerkingen van allerlei soorten muziek. Voor die doeleinden bouwde Smits allerlei typische registers, die in de gangbare orgelliteratuur niet of nauwelijks te gebruiken zijn, zoals bv. op het Aarlese orgel de Fluit Travers 8′ discant, de Flagelet éénvoet en het doorslaande tongwerk Euphone 8′.
Bij het maken van deze CD is gepoogd een 19de eeuwse muziekpraktijk te laten herleven, namelijk het uitvoeren van arrangementen van orkest-, opera- en pianomuziek op orgels uit die tijd.
In dit geval is zeer berust gekozen voor een bloemlezing uit eenvoudige romantische pianoliteratuur met als beginpunt de reeds “Storm und Drang”-achtige Fantasie van Mozart. De meeste werken behoren tot de geliefde en veel gespeelde repertoirestukken van amateurpianisten. De typisch pianistieke elementen uit de 19e eeuw zijn hier nog niet optimaal aanwezig, zodat een bewerking voor orgel weinig afbreuk doet aan de muzikale inhoud en zelfs verdiepend kan werken.
Enerzijds worden de partituren zeer notengetrouw weergegeven, anderzijds biedt de mogelijkheid tot registreren en gebruikmaken van meerdere klavieren en pedaal op het orgel ongekende mogelijkheden, niet alleen om elk stuk een dimensie extra te geven via een geheel eigen kleurenpalet, maar ook om het orgel in al zijn facetten en typische registercombinaties optimaal te benutten. Juist in deze muziek komen de grote kwaliteiten van het Smits-orgel te Aarle-Rixtel het best tot hun recht en openbaart het instrument zijn diepste geheimen.
Op deze cd:
Frans Schubert, 3 Ländler uit Opus 171
E.Grieg, Lyric Pieces, Op.12 (1868): Popular melody
R.Schumann, Kinderszenen, Op.15 (1837): Hasche-Mann
R.Schumann, Kinderszenen, Op.15 (1837): Träumerei
S.Heller, Études d’expression et de rhythme, Op.125: Molto Vivace
F.Chopin, Prélude Op.28/4 (1836)
F.Chopin, Mazurka Op.68/2 (1827)
I.Albéniz, uit Espana, Op.165 (1890): Malaguena
C.Debussy, Le petit nègre (1909)
Dit orgel op YouTube
Over de Mariakerk
Aarle-Rixtel
Historisch gezien bestaat het dorp uit twee vroegere kernen: Aarle en zuidoostelijk daarvan Rixtel. Aarle is de plaats waar de kapel van Onze Lieve Vrouw in ’t Zand staat. Beide plaatsen hadden een parochiekerk maar deze kerken werden door de protestanten in 1648 overgenomen. Na 1672 werd er een schuurkerk gebouwd tussen beide parochies in, waardoor de parochies aaneengroeiden. De Protestanten waren met zo weinigen dat ze niet in staat waren de twee voormalige parochiekerken te onderhouden. Ze raakten in verval en de parochiekerk van Rixtel werd in 1818 gesloopt. De Aarlese kerk, de voormalige Mariakerk, werd door de protestanten nog geruime tijd gebruikt.
In 1798 kregen de katholieken de gelegenheid om de Mariakerk terug te nemen, maar ze wilden liever in de schuurkerk blijven en vervolgens een nieuwe kerk bouwen. Ook de protestanten gaven de voorkeur aan een nieuwe kerk, daar herstel van de Mariakerk niet haalbaar bleek. Het aantal leden van de Hervormde Gemeente was echter gegroeid, mede door toedoen van de Maatschappij van Welstand die boerderijen had opgekocht waar protestantse boeren in kwamen te wonen. Onder leiding van Arnoldus van Veggel werd een waterstaatskerk gebouwd die in 1847 gereed kwam. Het was een achtkantig zaalkerkje. Bouwkundig gezien was het slecht geconstrueerd en reeds in 1872 stortte de voorgevel in, waarna de kerk in 1873 geheel werd gesloopt en een nieuwe kerk werd gebouwd die in 1874 gereed kwam en tegenwoordig als het Kouwenbergs kerkje bekend staat. Architect was Martin Dreesen.
Ook de katholieken kregen hun waterstaatskerk
De kerk van Onze Lieve Vrouw Presentatie is in 1844-1846 gebouwd door de Waterstaatsingenieur E.C.B. Ridder van Rappard. Het is een van de mooiste Waterstaatskerken; oorspronkelijk een zaalkerk, later van zijbeuken voorzien. De kerk heeft een fraaie voorgevel met middentoren.
Het interieur heeft graatgewelven op korinthische pilasters met imposten. Altaarretabel in barokke trant, preekstoel met beelden van Christus en de Samaritaanse, een biechtstoel met beelden van David, Petrus en de Verloren Zoon, een met beelden van Maria Egyptiaca, Maria Magdalena en de Goede Herder. Groot vroeg 19de-eeuws crucifix, lichte gebrandschilderde vensterglazen.
Het tegeltableaux aan de ingang is in 1896 toegevoegd. Klokkenstoel met gelui, bestaande uit een klok van J. Plumere en F. Delapaix, 1670, diam. 129 cm en een klok van een anonieme gieter, 1412, 128 cm.
Fraaie interieurfoto’s van de kerk, zie kerkfotografie.nl.
Info
Gegevens Piet Bron 2009
Orgelfoto’s Wim van der Ros, tenzij anders vermeld.
Laatste actualisatie: 1 februari 2021