‘s-Hertogenbosch – Sint-Catharinakerk

Orgel Organist Concerten Muziek Kerk Orgelkring

Kruisbroedershof 4
5211 GX ‘s-Hertogenbosch


Locatie op google/maps

De Cathrien’ is halverwege 2015 gesloten… maar in april 2019 weer geopend!
Daar het Theater aan de Parade géén gebruik zal maken van de Catharinakerk als tijdelijke huisvesting voor het Theater, heeft het bestuur van de parochie Heilige Maria, waartoe de kerk behoort, besloten een nieuw perspectief voor de kerk, het patronaatsgebouw en de voormalige pastorie te bewerkstelligen. Vooruitlopend hierop zullen de Armeense – en de Johannes van Damascus gemeenschap gebruik gaan maken van de Catharinakerk voor hun vieringen. Dit past bij de gedachten van het parochiebestuur om de Catharinakerk onder meer een centrum te laten zijn voor de Oosters-orthodoxe religies. 
Zondag 14 april 2019 kwam de Aartsbisschop van de Armeens Apostolische kerk Surb Sargis), monseigneur Khajac Barsamian uit Rome om samen met de Armeense gemeenschap Palmzondag te vieren en ’s morgens het gebruik van de Catharinakerk door de Armeniërs ‘in te wijden’. Als speciale gast was ook de Armeense Ambassadeur, Tigran Balayan, aanwezig. De Armeens Apostolische kerk werd vertegenwoordigd door de stichting Urartu.
Na de middag had de bisschop, de Armeense priester en het bestuur van de stichting Urartu een ontmoeting met monseigneur de Korte, bisschop van ’s-Hertogenbosch. De Catharinakerk is weer in volle glorie zichtbaar, zodat het een feestelijke viering van de Armeniërs werd.
De Johannes van Damascusgemeenschap zal vóór de zomer 2019 weer gebruik gaan maken van de Catharinakerk voor hun Byzantijnse vieringen.

En er worden weer orgelconcerten gegeven…

Het is nog niet duidelijk wat er op termijn met dit rijksmonument gaat gebeuren, laat staan wat de rol van het Vollebregt-orgel daarbij zal kunnen zijn…. 

De orgelgeschiedenis van de Cathrien

Begin 17de eeuw stond er zeker een orgel in de Catharinakerk. Maar de belegering van 1629 betekende de verwoesting van de kerk. Na herbouw werd de kerk bestemd voor de protestantse eredienst, tot 1794. De katholieken van de parochie St. Cathrien kerkten in de 18e eeuw in een kapel aan de Vughterstraat. Nicolaas van Hirtum stemde het orgel in deze kapel in 1786, en breidde het aan het eind van dat jaar nog eens uit. In 1810 mochten de katholieken de oude Catharinakerk weer in gebruik nemen, en na een gondige herbouw van de kerk kwam er ook een orgel in. Broekhuyzen vertelt van dit orgel, dat het gemaakt is door “L.C.Hey orgelmaker te Antwerpen”, en dat het in 1812 werd gerepareerd, maar niet verbeterd. Gregoir maakt nergens melding van een nieuw orgel van Delhaye in Den Bosch, maar het kan hier best om een ouder instrument gaan (14 registers op het manuaal, 7 op het rugpositief en een aangehangen pedaal). 

Arnoldus Christiaans (1811-1902)
Geboren te Afferden wordt hij op negentienjarige leeftijd benoemd tot organist in Den Haag. In 1835 vertrekt hij naar ‘s-Hertogenbosch om organist te worden aan de St. Cathrien aldaar. Naast zijn organistschap was hij nog dirigent van verschillende koren in ‘s-Hertogenbosch en componist. Uit kerkrekeningen blijkt dat Arnoldus Christiaans organist was voor het hoge jaarsalaris van f 300,-. Hij verzorgde ook het onderhoud van het orgel, want tot 1849 worden geen uitgaven voor het orgel vermeld, dan een enkele keer aan Christiaans ‘voor reparatie aan het orgel’. Christiaans had een belangrijk aandeel in de opzet van de bouw van het nieuwe Vollebregt-orgel in 1850/51 en keurde verschillende andere orgels van deze orgelbouwer. In 1889 gaat hij met pensioen en vertrekt naar Lage Mierde, waar zijn zoon onderwijzer is, en overlijdt daar in 1902. 

Het J.J. Vollebregt-orgel (1851)

Orgelbouwer Johannes Vollebregt werd in 1793 in Maassluis geboren. Hij leerde het orgelmakersvak bij Bätz in Utrecht, bij Lohman in Leiden en bij Naber in Deventer. Toen Vollebregt zich in 1845 in Brabant vestigde was hij in feite gevormd tot een Hollandse orgelmaker. Opvallend is het dat hij snel Brabantse tradities adopteerde en ze versmolt met zijn eigen achtergrond. Zo ontstond een synthese tussen Hollandse en Brabantse elementen en van eigentijdse tendensen en klassieke voorbeelden. Op 16 april 1850 besteedde het kerkbestuur een nieuw orgel aan bij Vollebregt. De orgelmakers vader en zoon Vollebregt waren parochianen van de St. Cathrien, want de Keizerstraat waar ze wonen ligt vlak achter de kerk. Ten onrechte beweert Broekhuyzen, dat het oude orgel van Delhaye ‘geheel herbouwd en vergroot’ is in 1851, want van het oude orgel werden slechts twee blaasbalgen overgenomen.

Het orgel voor de Cathrien werd door Vollebregt in twee jaar (1850-1851) voor 11.000 gulden gebouwd en geldt als zijn belangrijkste werk. Het moest concurreren met het Sint-Janskathedraal-orgel en het grote net gebouwde (1846) Smits-orgel van de voormalige Sint-Pieterskerk, dat nu in Oirschot staat. Oorspronkelijk stond het instrument op de speciaal voor dit orgel gebouwde balustrade aan de westzijde van de in 1842 tot waterstaatskerk omgebouwde kruisbroederskerk. In 1914, bij de volgende verbouwing in neo-byzantijnse stijl, werd het orgel door M.Maarschalkerweerd verplaatst naar de andere kant van de kerk op een oxaal achter het hoofdaltaar. 

Deze huidige, vanuit de kerk gezien, wat verstopte positie achter het hoofdaltaar is ten koste gegaan van het unieke karakter van het instrument. Bijvoorbeeld de zijtorens met de 16 voets prestant van het pedaal zijn toen behoorlijk ingekort om onder de boog te passen en de eenheid met de balustrade is verdwenen. Uitgebreide restauraties en aanpassingen vonden plaats door Verschueren in 1956 en 2007. 

Dispositie

Hoofdwerk
C-f”’ 
Borstwerk
C-f”’
Prestant 16′ 
Bourdon 16′
Prestant 8′
Holpijp 8′
Octaaf 4′
Roerfluit 4′
Quint 2 2/3′
Octaaf 2′
Mixtuur III-IV
Cornet V D
Fagot 16′
Trompet 8′
Gedekt 8′
Prestant 4′
Gemshoorn 4′
Nachthoorn 2′
Flageolet 1′ 
Tertsmixtuur III-IV 
Kromhoorn 8′





Bovenwerk
C-f”’
Pedaal
C-f’
Salicionaal 8′ 
Roerfluit 8′
Quintadeen 8′ 
Prestant 4′
Open fluit 4′ 
Gemshoorn 2′
Scherp III-IV
Carillon III
Cornet IV D
Dulciaan 8′ B/D
Basson Hobo 8′
Prestant 16′ 
Open subbas 16′ 
Octaaf 8′ 
Wijd gedekt 8′ 
Quint 5 1/3′ 
Ruispijp IV
Bazuin 16′ 
Trompet 8′ 
Clairon 4′
Cinq 2′


Koppelingen
Hoofdw./Bovenwerk 
Hoofdw./Borstwerk
Koppeltrede:
Pedaal/Hoofdwerk

Winddruk 78 mm
Toonhoogte iets onder a’ = 440 Hz


De windvoorziening achter het orgel.

Restauratie 2007
Op donderdag 17 januari 2008 heeft de eindkeuring plaatsgevonden van de uitvoerige herstelbeurt. Daarbij waren vertegenwoordigers aanwezig van de parochie, waaronder K. van Elderen en de organist van de kerk Willem Hörmann, de adviseur van de Katholieke Klokken- en Orgelraad Jos Laus, Rudi van Straten van Monumentenzorg en Verschueren Orgelbouw. Voorafgaand aan het herstel was besloten om consoliderend te werk te gaan en daarbij na te streven zoveel mogelijk herstelwerkzaamheden ter plekke uit te voeren. Het betrof alles wat met de windvoorziening te maken heeft, de mechanische onderdelen en de klankkleur en stemming van de orgelpijpen.
Medewerkers van Verschueren Orgelbouw hebben alle pijpen verwijderd. Waar nodig werden de grote exemplaren in het orgelatelier hersteld. Voordat de pijpen herplaatst werden, zijn alle vaste delen schoongemaakt, opnieuw verlijmd en reparaties uitgevoerd. In een laatste stadium is de mechaniek van de pedalen grondig aangepakt: de vorm is aangepast zodat de pedalen duidelijker reageren en de ‘zwarte toetsen’ zijn iets ingekort zodat het bespelen van het bovenmanuaal minder belastend voor de lichaamshouding van de bespeler is. 
De klank van het instrument is nu weer zeer helder; het verschil tussen de diverse registers is weer goed te horen en storingen zijn tot een minimum teruggebracht.

Organist Willem Hörmann heeft het orgel weer in zijn volle glorie laten horen tijdens de Kerstnachtmis en bij een concert op 30 december 2007. 
Naast de vieringen werd tijdens concerten en op Nationale Orgeldagen/Open Monumentendagen het orgel onder de aandacht van het publiek gebracht.

Toekomst van kerk en orgel….
Het is niet duidelijk wat er op termijn met de kerk (en het orgel) gaat gebeuren. 
In 2017 is er nog een reparatie aan de balg uitgevoerd.

Organist

Organist Willem Hörmann aan het Vollebregt-orgel

Concerten 2024

De Orgelkring Sint-Cathrien organiseert ook dit jaar op zaterdagen in mei weer orgelconcerten in de Sint-Cathrienkerk te ‘s-Hertogenbosch.
Aanvang 16:00 uur, duur ruim een half uur.
Toegang gratis, vrijwillige bijdrage na afloop.

Zaterdag 4 mei 2024: Willem Hörmann
Zaterdag 11 mei 2024: Laurens de Man
Zaterdag 18 mei 2024: Jamie de Goei
Zaterdag 25 mei 2024: Jos van der Kooy

Meiconcerten op zaterdagmiddag:
aanvang 16:00 uur duur: ruim een half uur
Toegang gratis, vrijwillige bijdrage na afloop

zaterdag 6 mei 2023 Gerard Habraken
zaterdag 13 mei 2023 Willem Hörmann
zaterdag 20 mei 2023 Jan van de Laar
zaterdag 27 mei 2023 Ton van Eck

Orgelconcerten aanvang 20:00 uur:
dinsdag 25 juli 2023.
Bij het thema “Met Maria het leven vieren” denkt Laurens de Man, geboren in Den Bosch en inmiddels een internationaal gerespecteerd organist aan een divers programma met muziek uit vele eeuwen. Zo klinkt onder andere een bonte collectie Middeleeuwse muziek: in het veelkleurige Buxheimer Orgelbuch staan dansen en drinkliederen gebroederlijk naast vrome muziek ter ere van Maria. Van Antonín Dvorák klinkt een bewerking van zijn aanstekelijke Serenade voor blazers, waarin het orgel een blaasorkest mag evenaren. Tot slot klinkt de manische “Danza ritual” van Manuel de Falla, waarin dans, temperament en zomerse Spaanse sferen samenkomen. Kortom een spannend en uitdagend muzikaal avontuur. Welkom! Ook bij de gezellige ontmoeting na afloop.

Zaterdag 9 september
Nationale Orgeldag / Open Monumentendag

Aanvang 15:00 uur
Gratis toegang met vrijwillige bijdrage
Willem Hörmann, orgel

Zaterdag 25 november
Boekpresentatie ‘500 jaar Sint Cathrienkerk’

Aanvang 15:00 uur presentatie
Kort orgelconcert van een kwartier door Willem Hormann tijdens de boekpresentatie.
Twee korte orgelwerken van oud organisten van de St. Cathrien: Arnoldus Christiaans (1811-1902): Allegro Moderato in A (uit de 2e druk van de bundel van J. Worp uit 1897) en N. van der Geest: Postludium (uit “Nederlands Orgelalbum, 1e band, uitg. H. Mosmans)

Muziek

Twee muziekfragmenten van de cd
 
Brabants Orgelrijkdom VII

Marcel Dupré: Canzona, Opus 62
Abraham van den Kerckhoven: ‘Fantasia in d’

YouTube:
Opnamen op het orgel gespeeld door Willem Hörmann:
Charles-Marie Widor: Symphonie V (33:00) 
J.P. Sweelinck: Balletto del granduca (4:40) 
Heinrich Scheidemann: Galliarda (4:34) 
Camille Saint-Saëns: Prelude et Fugue Op. 103 nr.3 (8:37) 
Olivier Messiaen: Transports de joie d’une âme devant la gloire du Christ qui est la sienne (4:44) 
Olivier Messiaen: La Nativité du Seigneur (55:55) 
Naji Hakim: The Last Judgment (15:59) 
Alexandre Guilmant: Sonate nr. 1 op. 42 (22:47) 
Marcel Dupré: Symphonie-Passion Op. 23 in 4 delen (27:58) 
Marcel Dupré: Prelude and Fugue in B Major, op. 7.1 (7:01)
Adventsconcert 2021 (29:11)
Adventsconcert 2022 (35:18)

Orgelkring Sint Cathrien

In de maand mei worden door ‘Orgelkring Sint-Cathrien’ op enkele zaterdagmiddagen om 16.00 uur concerten georganiseerd. 

Het kerkgebouw

De kapel van het voormalige kruisbroedersklooster, de Sint-Catharina- of Kruiskerk, werd gebouwd tussen 1533 en 1542. Deze kapel werd in 1569 tot parochiekerk verheven. Dat gebouw werd regelmatig uitgebreid, in 1601 met een schip en zijbeuk. Maar de belegering van 1629 betekende de verwoesting van de kerk. Het klooster werd een militaire gevangenis. Na herbouw werd de kerk bestemd voor de protestantse eredienst van de Gereformeerde Gemeente, tot 1794. Na dat jaar bleef het gebouw in gebruik voor broodbakovens, paardenstal en hooimagazijn, maar in 1809 het de functie van garnizoenskerk. De katholieken van de parochie St. Cathrien kerkten in de 18e eeuw in een kapel aan de Vughterstraat. In 1810 mochten de katholieken de oude Catharinakerk weer in gebruik nemen, want Keizer Napeleon gaf de kerk toen weer terug aan de katholieken. 
In 1842 werd de kerk door J. de Kroon omgebouwd in waterstaatsstijl en daarna in 1917-1918 verbouwd in neo-byzantijnse stijl door architect Jan Stuyt.

Het oude gotische koor dat over de Binnen-Dieze is gebouwd, bleef bij al deze verbouwingen bewaard en is steeds geïntegreerd in de vernieuwingen van de kerk. Hierin staan het hoofdaltaar en het Vollebregt-orgel. Het is aan de buitenkant van de kerk herkenbaar aan de bakstenen en natuurstenen banden die niet wit zijn gestuced, zoals de rest van de kerk. Op deze tekening het uiterst linker deel:  

De kerk en het voormalige pastorie- en sacristiegebouw, waarvan de fraaie renaissance krulgevel uit 1619 bij bouwhistorisch onderzoek onder de pleisterlagen werd teruggevonden, is gerestaureerd in 1996-1997. In 1999 is ook het interieur hersteld. 
In de zuidelijke zijtoren hangt een klok met een 55 cm diameter uit 1562 vervaardigd door Jan Moer. In de sacristie een 16e eeuwse klok van 35 cm van Melchior de Haze.

 
Op de foto de bijzondere gewapend betonnen koepel met een middellijn van 22 meter. Jan Oosterman beschilderde de koepel in 1919-1925 met het thema ‘de Goddelijke Zaligmaker’.




Hoofdaltaar met cassetten-tongewelf.

Details van het hoofdaltaar.

De kerk is een rijksmonument. In het rijke interieur zijn vele 16de en 17de eeuwse schilderijen, waaronder een cylus van negen stuks uit 1768-1781 vervaardigd door P.J. Verhaghen en afkomstig uit de Abdij van Averbode. Verder 17de eeuwse gegoten koperen kronen en grafzerken en uit de 1841 periode: de preekstoel, de oude orgelgalerij boven hoofdingang en beelden.

Gepubliceerd op
Gecategoriseerd als Orgellocaties